«Τα Πάθη του Ανθρώπου ή μια παράσταση που συνεχίζεται…»

Ο Παπαθεοδώρου είναι ένας από τους καταξιωμένους και εξελισσόμενους συγγραφείς της σύγχρονης ελληνικής παιδικής και νεανικής λογοτεχνίας. Τα βιβλία του ξεχωρίζουν για την προσήλωση στη μυθοπλαστική διερεύνηση του θέματος της εξουσίας, τον συνδυασμό μυθιστορηματικών και αλληγορικών τρόπων αφήγησης, τη μαθητεία στις αστυνομικές ιστορίες, το μυστήριο, την κατασκοπία και τον κινηματογράφο –με καρπούς ευδιάκριτους στο επίπεδο της πλοκής– την αφηγηματική ευρηματικότητα και την τολμηρή συνομιλία με κλασικά κείμενα.

Εκ πρώτης όψεως υπάρχει κάτι απόκοσμο στα βιβλία του. Άλλα δυστοπίες κι άλλα αλληγορίες, από τη σκοπιά της δικής μας «πραγματικής πραγματικότητας» (αυτής με την οποία αλληλεπιδρούμε) αποδεικνύονται με ανησυχητική ταχύτητα προάγγελοι πικρών εξελίξεων. Έτσι, σε δυστοπίες όπως το Μήνυμα (2001), Χνότα στο τζάμι (2007), οι Άρχοντες των σκουπιδιών (2011) ξετυλίγεται με ενάργεια μια «δυνητική πραγματικότητα», ένας πολιτικός εφιάλτης που προκλήθηκε από ανθρώπινες επιλογές, και που, σύμφωνα με τις συμβάσεις του είδους, παρουσιάζεται ως μετεξέλιξη της πραγματικής πραγματικότητας σε ένα «όχι πολύ μακρινό μέλλον». Κι εμείς αποχαλινωμένοι καλπάζουμε προς αυτά τα σκοτεινά οράματα που γεννούν η περιβαλλοντική υποβάθμιση, η αυτονόμηση της τεχνολογικής και οικονομικής ανάπτυξης και η χρεοκοπία του ανθρωπισμού (Το μήνυμα, 2001), η παρακολούθηση, η εκμετάλλευση της τρομοκρατίας για την κατάργηση της ελευθερίας (Χνότα στο τζάμι, 2007), η αποσύνθεση των αστικών κρατών και η οπισθοδρόμηση του πολιτισμού (Οι άρχοντες των σκουπιδιών, 2011).

Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με αλληγορικού τρόπου βιβλία του αναφερόμενα σε διαδικασίες και καταστάσεις που ο μείζων ιστορικός κύκλος τους πιστέψαμε ότι έκλεισε, αλλά εκείνα επανέρχονται στο προσκήνιο, καθορίζοντας τη ζωή χιλιάδων οικογενειών: Το 2000 που πρωτο-κυκλοφόρησε η Σχολική παράσταση (1996, έπαινος της «Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς») λειτουργούσε (αναγνωστικά) ως ιστορία μύησης στην ανάγκη ανθρώπινης υποδοχής των μεταναστών στην Ελλάδα, αφενός υπενθυμίζοντας τη ρατσιστική συμπεριφορά που υπέστησαν οι συμπατριώτες μας στις διαδρομές της ξενιτειάς (η Ελληνίδα / ο Έλληνας ως αλληγορία του ξένου) και αφετέρου επικαλούμενη τα Πάθη του Χριστού (ο Χριστός ως αλληγορία του ξένου), του θεατρικού έργου που ανεβαίνει στο γερμανικό γυμνάσιο όπου φοιτά ο Γιώργος Χρονόπουλος –κεντρικός ήρωας της ιστορίας, αφηγητής και πρωταγωνιστής της σχολικής παράστασης. Κι εμείς μετατρέπουμε ταχύτατα αυτό που μοιάζει να γράφτηκε ως αλληγορία των μεταναστευτικών παθών στην Ελλάδα και την Ευρώπη σε αλληγορία του μέλλοντος των Ευρωπαίων νέων του νότου –ίσως όχι μόνο.

Η Σχολική παράσταση όμως δεν επιδίδεται σε μάταιους θρήνους για την εξαντλημένη φιλαλληλία. Προικίζει τον ήρωα με μια προσγειωμένη αντίληψη και πρακτική, μάλλον ιδιότυπη δεδομένου ότι η περιπέτειά του «μεταθέτει» μερικώς τη βιβλική βιογραφία του Χριστού (αυτός ο ρόλος του έχει ανατεθεί στο έργο). Η Σχολική παράσταση αλληγορεί τυπολογικά τα πάθη του Χριστού, στο επίπεδο της θεατρικής, της ονειρικής και της πραγματικής δράσης. Όσα συμβαίνουν στον Γιώργο στους εν λόγω κύκλους δράσης, παραπέμπουν σε συγκεκριμένα βιβλικά επεισόδια. Αναφέρουμε ενδεικτικά το μοτίβο των χεριών του Γιώργου σε διάταση, την εκδίωξη των εμπόρων από τον ναό (σ. 90-91), τον Πέτερ που τον απαρνιέται (σ.110), τον Ούντο που τον προδίδει (σ.112-113), το «ου γαρ οίδασι τι ποιούσι» (σ. 106), την "ανάληψη" του ίδιου και του Πάνου (σ. 124). Η σοφία που εκφράζει ο Γιώργος έγκειται στη διαίσθηση ότι είμαστε αδέλφια στην ανάγκη (σ. 17, 29, 54, 67 κλπ.). Ή για να θυμηθούμε το δίδαγμα της κοινωνίας της Ανάρες από τον Αναρχικό των δύο κόσμων (1974) της Le Guin: «Είναι ο πόνος που μας ενώνει. Δεν είναι η αγάπη. Η αγάπη δεν υπακούει στο πνεύμα και γίνεται μίσος όταν υφίσταται βία» (Parsec, 2008, σ. 369).

Ο Γιώργος Χρονόπουλος βέβαια αντιμετωπίζει μια κάπως ύπουλη, μικροαστική γαρ, ρατσιστική βία που σέβεται την κοσμιότητα του ρηχού κοινωνικού της περιβάλλοντος –παρόμοια με αυτήν που μέχρι πρόσφατα επιδεικνυόταν από μερίδα συμπατριωτών μας. Φοιτά σε ένα αρκετά καλό γυμνάσιο. Τόσο καλό ώστε οι γονείς που ενοχλούνται επειδή ο ρόλος του πρωταγωνιστή Χριστού δίνεται σε μετανάστη ξέρουν πώς να ελιχθούν στο πλαίσιο της πολιτισμένης νομιμότητας για να αποσοβήσουν την, κατά την αντίληψή τους, πρόκληση: «Έρχονται εδώ οι ξένοι, ζουν στις πόλεις μας, παίρνουν τα λεφτά μας, παίρνουν τις δουλειές μας, τώρα θα παίζουν και τους ρόλους μας; Ε όχι, αυτό δεν το ανέχομαι» (σ. 49). Ωστόσο στο φόντο της ιστορίας διακρίνονται τα παιδιά με τα κουρεμένα κεφάλια και τους αγκυλωτούς σταυρούς, που μαθαίνουν την αλφαβήτα του μίσους στην παρενόχληση ομηλίκων και "ξεσκολίζουν" συμμετέχοντας σε γενικευμένα επεισόδια ρατσιστικής βίας.

Στα δεκατέσσερα χρόνια που μεσολάβησαν ως την περσινή επανακυκλοφορία αυτού του αξιανάγνωστου βιβλίου (και πολλαπλώς αξιοποιήσιμου σε δράσεις και δραστηριότητες κοινωνικής ευαισθητοποίησης και πολιτικού γραμματισμού), η παράσταση των μεταναστευτικών παθών συνεχίζεται. Πρωταγωνιστές είναι τόσο συνάνθρωποί μας μετανάστες στην Ελλάδα που ξυλοκοπούνται, "εξαφανίζονται", διώκονται ανηλεώς από το παρακράτος και στοιβάζονται σε σύγχρονα στρατόπεδα συγκέντρωσης όπως αυτό της Αμυγδαλέζας, όσο και συμπατριώτες μας που κατά χιλιάδες πλέον αισθάνονται τι ευλογία είναι «δια τον τόπον» η μετανάστευση, για να θυμηθούμε τον Κανελλόπουλο ή, επί το πολιτικώς ορθότερο, η «κινητικότητα» και η αναζήτηση εργασίας σε άλλες χώρες, λύση που ένθερμα συστήνει η καγκελάριος Μέρκελ. Ο κύκλος δεν έκλεισε· ελίσσεται σπειροειδώς σε ανώτερη κλίμακα και η παράσταση συνεχίζεται.

Κατερίνα Καρατάσου
(Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Frederick)

Ο Γιώργος Χρονόπουλος είναι 13 ετών, μαθητής της δευτέρας γυμνασίου ή όπως λένε οι Γερμανοί της ογδόης τάξης. Και το λένε οι Γερμανοί γιατί ο Γιώργος πηγαίνει σε γερμανικό σχολείο στο Μόναχο. Εκεί ζει. Κι όταν έχεις ξεκινήσει από την Ελλάδα κι ένα μέρος όπως η Παλιά Κοκκινιά και τώρα ζεις στο Μόναχο, αυτό το λένε με μια λέξη μετανάστης. Κι οι αγενείς το λένε με ακόμα λιγότερους φθόγγους: ξένος…

Οι γονείς του, δάσκαλοι στο δημοτικό της περιοχής, τον φωνάζουν Γιωργάκη αλλά και Γιώργο όταν έχουν να του ανακοινώσουν κάτι σοβαρό, κυρίως μπροστά σε κόσμο. Οι Γερμανοί από την άλλη, φίλοι του και μη, τον φωνάζουν Γκέοργκ.

Ο Γιώργος δυσκολεύεται στο σχολείο. Το κλίμα δε μοιάζει να είναι το καλύτερο για έναν έφηβο από την Ελλάδα. Οι περισσότεροι συμμαθητές του δε δείχνουν συμπάθεια στην παρουσία του όπως και σε εκείνη των άλλων μη Γερμανών μαθητών. Και τα πράγματα γίνονται αρκετά χειρότερα όταν ο ακριβοδίκαιος δάσκαλος κύριος Μίκαελ αναθέτει στο Γιώργο τον πρωταγωνιστικό ρόλο μιας παράστασης που θα ανέβει το Πάσχα και θα αφορά με συμβολικό τρόπο στα Πάθη του Χριστού. Η σχολική αυτή παράσταση γίνεται το όχημα για μια σειρά από γεγονότα.

Ευτυχώς για τον Γιώργο, υπάρχει μια τριπλή όαση φιλίας: Αντρέας, Ούντο και κατόπιν Πέτερ. Ήταν φίλοι του, τον συμπονούσαν και καταλάβαιναν ότι ο Γιώργος ήταν ένα πολύ καλό παιδί που βοηθά ακόμα και τον ταραξία Κουρτ, γιο της γλυκιάς κυρίας Βολφ που αγαπά τον Γιώργο κι εύχεται ο γιος της να ήταν σαν κι αυτόν.

Ο Γιώργος αρχίζει με τον καιρό να κερδίζει τους συμμαθητές του κι όλα δείχνουν να πηγαίνουν καλύτερα. Μέχρι που η κυρία Βολφ ανακοινώνει στον πατέρα του Γιώργου ότι έχουν ξεκινήσει έντονες φασαρίες σε αρκετές γερμανικές πόλεις εναντίον ξένων: σχολεία, εκκλησίες και καθετί εμβληματικό βρίσκεται στο στόχαστρό τους. Η ελληνική κοινότητα τίθεται σε επιφυλακή: συνελεύσεις, φύλαξη των πιο σημαντικών χώρων με το Γιώργο παρόντα, να νικά τους φόβους τους, να μαθαίνει το δύσκολο καιρό, να αναζητά απαντήσεις ακόμα και μέσα στη νύχτα με τον κίνδυνο να χτυπά την πόρτα. Κι ύστερα το πράγμα αγριεύει. Κλοπές, εμπρησμοί σπιτιών, τραυματισμοί. Κι από την Κολωνία και τις άλλες γερμανικές πόλεις που βιώνουν την παράνοια, όλα έρχονται φυσιολογικά και στο Μόναχο.

"Αν δε νιώθεις καλά, αν όλα κι όλοι σου φταίνε, αν δεν έχεις να δουλέψεις, τότε ξεσπάς. Και είναι πιο εύκολο να ξεσπάς στον αδύναμο"

"Ναι αλλά με αυτό δείχνεις ότι κι εσύ είσαι αδύνατος, αφού δε μπορείς να συγκρατήσεις τα νεύρα σου"

Ο διάλογος του Κουρτ και του Γιώργου είναι χαρακτηριστικός. Αλλά δε μοιάζει να πείθει κανέναν. Γιατί το πλήθος δεν έχει ανάγκη από διαπιστώσεις αλλά από δράση κοπαδιού.
Και να… τα άσχημα έρχονται στο χώρο του σχολείου. Ρούχα και σκηνικά της παράστασης σκισμένα, κατεστραμμένα. "Έξω οι ξένοι", "δε σας θέλουμε" και όλα τα απαραίτητα παρελκόμενα του κρετίνου ανθρώπου. Οργισμένος ο Γιώργος-Γκέοργκ, σαν άλλος Ιησούς, άρχισε να αναποδογυρίζει πάγκους και να διώχνει τους εργάτες που πήγαν να διαμορφώσουν την αίθουσα των προβών τους σε αίθουσα πώλησης γλυκών και παιχνιδιών. Μα αυτή του η οργή θα τον εμφανίσει ως υπαίτιο της εκτροπής.

Ο Γιώργος βιώνει στη ζωή του το ρόλο του στην παράσταση. Είναι ο Ιησούς ο ξένος, ο οργισμένος γιατί στον ιερό χώρο της παράστασής που τόσο έχει αγαπήσει, στήνονται γιορτές και πανηγύρια. Ο προδομένος από έναν φίλο "Ιούδα", ο κυνηγημένος από τις αρχές που βλέπουν μια απειλή για τα κατεστημένα τους. Ο σταυρωμένος ως ένοχος ενώ εκείνος έχει μέσα του μόνο αγάπη και κατανόηση.

Στα 13 του βιώνει τι σημαίνει παραλογισμός, μίσος και άνθρωποι στο μεταίχμιο. Βιώνει τα δικά του πάθη κι οδηγείται στο "σταυρό" της αποβολής. Αλλά η ιστορία έχει διαφορετική άποψη. Κι ο Γιώργος θα συμμαχήσει μαζί της και θα καταφέρει να βγει νικητής. Με έναν πολύ δικό του τρόπο.

Το μυθιστόρημα -για νέους- του Βασίλη Παπαθεοδώρου μαχαιρώνει το μίσος κατάκαρδα. Σε μια κοινωνία πραγματική και μάλλον γνώριμη πια σε όλους, με συνθήκες που τις ζεις πια και δεν τις διαβάζεις απλώς στα βιβλία της ιστορίας και τα ντοκιμαντέρ, ανεβαίνει ένα δικό του βουνό δυσκολιών και αντιφάσεων, κουβαλά ένα δικό του ξύλο που τον βαραίνει αλλά την ίδια στιγμή του δίνει τη δύναμη να συνεχίσει. Όχι να διεκδικεί τον ρόλο του πρωταγωνιστή. Αυτό από μόνο του δεν έχει τόση σημασία. Αλλά να διδάσκει, ως 13χρονος δάσκαλος, πως είναι να μάχεσαι με μόνα όπλα την κατανόηση, την αγάπη και την αλληλεγγύη.

Ο Γιώργος είναι εμείς. Ξένος παντού. Πουθενά ντόπιος. Πουθενά θριαμβολόγος. Ζει το ρατσισμό από πρώτο χέρι. Ζει τις δολοπλοκίες εναντίον του από το ντόπιο χέρι. Κι αν οι περισσότεροι γράφουν για τον ρατσισμό και τις φυλετικές προκαταλήψεις στις εκθέσεις τους, αυτός έχει δει τις θεωρίες των σχολικών εκθέσεων να του χτυπούν την πόρτα.

Δεν έχει σημασία αν θα δικαιωθεί ή όχι. Δεν έχει σημασία να πείσει. Σημασία έχει να μην λυγίζεις όταν όλα, φόβος, δειλία, εξουσίες και φορείς, μικροί και μεγάλοι άνθρωποι, φίλοι και μη, έχουν συμμαχήσει εναντίον σου.

Η σχολική παράσταση είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Βασίλη Παπαθεοδώρου. Βραβεύτηκε από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά το 1996 αλλά έμεινε εκτός ραφιών βιβλιοπωλείου μέχρι και το 2000.

Πλέον κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Το 10+ στις ηλικίες που απευθύνεται το βρίσκω λογικό μεν, πολύ σχετικό δε. Γιατί, ναι, δε θα διαβαστεί σε 5χρονα που συνήθως επιζητούν πλούτο εικόνας και λιτό κείμενο. Αλλά λίγο μετά, μην τους το αρνηθείτε.

Κλείνω με μια διαπίστωση που μου αρέσει: το βιβλίο δεν είναι αντιρατσιστικό, αντιμιλιταριστικό ή κάτι άλλο αντί. Δεν κινείται στα αντί. Βάζει στο πρόσημο του θετική απόχρωση και προτάσσει τη δύναμη του Γιώργου κι όχι εκείνη των "έξω οι ξένοι".

Απόστολος Πάππος

Ένα από τα πιο ωραία νεανικά μυθιστορήματα που διάβασα τη φετινή χρονιά. Ένα εξαιρετικά επίκαιρο μυθιστόρημα, αν σκεφτεί κανείς ότι είναι γραμμένο 17 χρόνια πριν και επανακυκλοφόρησε φέτος από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Ένα μυθιστόρημα που θίγει έννοιες όπως ο ρατσισμός, η ξενοφοβία, ο εθνικισμός, η φιλία, η αλληλεγγύη, ο σεβασμός στο ανθρώπινο πρόσωπο.

Με φόντο τις πρόβες μια θεατρικής παράστασης για το Θείο Πάθος, τα παιδιά μιας σχολικής τάξης στη Γερμανία, γίνονται καθρέπτης της μεγάλης μας κοινωνίας. Μιας κοινωνίας που υποφέρει από κοινωνικές ανισότητες και διχασμό. Μιας κοινωνίας γεμάτης οργή, που δεν διστάζει να δείξει το σκληρό πρόσωπό της, σε κάθε τι και κάθε έναν που θεωρεί διαφορετικό και άρα αδύναμο. Μιας κοινωνίας που γίνεται θύτης και θύμα της ίδιας της σκληρότητας.

Ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, ένα ελληνόπουλο που ζει με τους γονείς του στη Γερμανία, ενσαρκώνει στην παράσταση το πρόσωπο του Ιησού και όπως ο Θεάνθρωπος, περνά και εκείνος από την αποδοχή των συμμαθητών του, στο χλευασμό, την ταπείνωση και τελικά την δικαίωση και την προσωπική του "ανάληψη".

Ένα δυνατό μυθιστόρημα για το ρατσισμό και το φόβο στο σχολείο, την κοινωνία, την οικογένεια, που χωρίς να γίνεται σε καμιά περίπτωση μελό, μας αφήνει να καταλάβουμε πως ο μόνος δρόμος επιστροφής από το φόβο και τη μοναξιά που βιώνουν τόσο τα θύματα όσο και οι θύτες ακραίων και βίαιων συμπεριφορών είναι η ειλικρινής αγάπη, η αποδοχή και η υποστήριξη.

Αγγελική Ευσταθίου

Ο συγγραφέας έδειξε από το πρώτο βιβλίο το ταλέντο του και το διαπιστώνουμε και στα επόμενα έργο του που διακρίθηκαν με βραβεία και επαίνους. Το τελευταίο βιβλίο είναι συγχρόνως και το πρώτο του, αφού πρόκειται για επανέκδοση του βραβευθέντος το 1996 από τη Γ. Λ. Σ. μυθιστορήματος. Ένα θέμα που ήταν επίκαιρο τότε, αλλά δυστυχώς παραμένει ακόμα πιο επίκαιρο σήμερα, ο ρατσισμός, είναι το κεντρικό του μοτίβο. Μόνο που σε αυτή την περίπτωση είναι ιδωμένο από άλλη σκοπιά. Με φόντο μια σχολική παράσταση σε σχολείο της Γερμανίας, ο Έλληνας πρωταγωνιστής Γιώργος, μαθητής της Β’ Γυμνασίου, γνωρίζει το μίσος και το διαχωρισμό από πρώτο χέρι. Πολλοί Γερμανοί συμμαθητές του, αλλά και οι γονείς τους εναντιώνονται σε αυτόν. Το μικρό αγόρι βρίσκει απροσδόκητους σύμμαχους στα πρόσωπα κάποιων άλλων παιδιών από την τάξη του, που κι αυτά είχαν περιθωριοποιηθεί από την κοινωνία πριν από αυτόν. Ο Άντρεας, ο Τούρκος Τζάφερ, αλλά και ο κύριος Μίκαελ, ο καθηγητής, υποστηρίζουν τον Γιώργο και δίνουν κι αυτοί τη δική τους μάχη για το δίκαιο.

Ένα εξαιρετικό αντιρατσιστικό μυθιστόρημα, με τρυφερότητα αλλά και με βία, που περιγράφει το πώς είναι να βρίσκεται κάποιος στη θέση του «ξένου», να είναι απέναντι σε μια κοινωνία που υποτίθεται πως είναι προηγμένη. Ο πρωταγωνιστής σηκώνει άγχη και προβλήματα δυσανάλογα μεγάλα για την ηλικία του, αλλά τα παλεύει με όπλα την υπομονή, τη φιλία και την πίστη για το δίκιο του.

Το βιβλίο αυτό πρέπει να διαβαστεί τόσο από παιδιά όσο και από γονείς για να συνειδητοποιήσουν όλοι πώς είναι να βρίσκεται κάποιος στη θέση του «ξένου», αλλά και πώς τα θύματα δεν επιτρέπεται να γίνουν θύτες.

Λίτσα Ψαραύτη

Επανέκδοση του βιβλίου που κυκλοφόρησε από την Εστία το 2000. Ο Βασίλης Παπαθεοδώρου γράφει ωραία, απλά, κατανοητά και ασχολείται με ένα θέμα που δεν παύει να είναι καίριο ακόμη και σήμερα που το κύμα της μετανάστευσης πάλι κορυφώνεται.

Ο Γιώργος πάει στη Β΄ Γυμνασίου σ' ένα γερμανικό σχολείο. Οι γονείς του εργάτες. Ο ίδιος νιώθει πελαγωμένος με το νέο σχολείο, τους νέους συμμαθητές, τους νέους καθηγητές. Στην τάξη έχουμε μια μικρο-κοινωνία: τους νταήδες, τους ναζιστές, τα "φυτά", τους σωματικά ανάπηρους που γίνονται στόχος κακών σχολίων κλπ. Ο Γιώργος δημιουργεί φιλίες και έχθρες, γνωρίζει τον εαυτό του και τη χώρα που τον φιλοξενεί με τη βοήθεια των συμμαθητών του. Του αρέσει να ξεφεύγει από τη ρουτίνα του διαβάσματος με καλή παρέα στο κοντινό δάσος, όπου ζει ένας ηλικιωμένος, κουρασμένος από τη μοντέρνα ζωή.

Όλα ανατρέπονται όταν το σχολείο ετοιμάζεται να ανεβάσει θεατρική παράσταση για τη ζωή του Ιησού και τον ρόλο του Χριστού τον αναθέτουν στον Γιώργο! Εκεί πλέον το μίσος και η ταξική αντιπαλότητα υπερβαίνουν τα εσκαμμένα, το παιδί έρχεται αντιμέτωπο με τη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού κι αγωνίζεται να σταθεί στα πόδια του. Μια έκπληξη και μια ανατροπή θα φέρουν τα πάνω κάτω.

Στο βιβλίο αυτό διακρίνουμε πολλά γνώριμα χαρακτηριστικά του συγγραφέα και τις πολύ σοβαρές προσπάθειές του να επικοινωνήσει με τους έφηβους αναγνώστες. Μετά από αυτό το βιβλίο η συγγραφική πορεία είναι ανοδική, με κορυφαία τα βιβλία "Στη διαπασών", "Χνότα στο τζάμι" και "Οι άρχοντες των σκουπιδιών". Εδώ έχουμε να απολαύσουμε τη γλώσσα, τη γραφή, την πλοκή, όλα πολύ απλά δοσμένα αλλά καίρια, υπολογισμένα σωστά και διαχρονικά. Όσοι αγαπήσατε το έργο του συγγραφέα, διαβάστε το πρώτο του κείμενο και όσοι δεν τον γνωρίσατε ξεκινήστε από αυτό το βιβλίο!

Ένα μεγάλο μειονέκτημα είναι η σωρεία τυπογραφικών και ορθογραφικών λαθών που υπάρχουν στο βιβλίο, κάτι που δείχνει έλλειψη επιμέλειας και φροντίδας από τον Καστανιώτη, έναν σοβαρό και έγκυρο κατά τα άλλα εκδοτικό οίκο, που ειλικρινά έχω μείνει άφωνος με το αποτέλεσμα.

Πάνος Τουρλής

Μικρά και Μεγάλα Παράθυρα στον Κόσμο

Τα σχολεία έχουν κιόλας κλείσει, τα παιδιά σκόρπισαν στα βουνά ή στις παραλίες ή στα περιβόλια των χωριών τους και χαίρονται, μακριά από το άγχος των μαθημάτων, τη φασαρία της σχολικής αυλής... Ίσως να τα αγγίζει, λίγο ή πολύ, η ανασφάλεια από την οικονομική κρίση, μα ως παιδιά που είναι γρήγορα συνέρχονται για να συνεχίσουν την ανέμελη ζωή του καλοκαιριού.

Αρχές καλοκαιριού κι ο απόηχος των τελικών εκδηλώσεων, της τελικής γιορτής, ίσως να κρατάει ακόμα την εικόνα του σχολείου μπροστά τους κι η χαρά που είχαν για τη μικρή ή τη μεγάλη συμμετοχή τους σ' αυτήν να τα κάνει να χαίρονται με την ψυχή τους. Και να νοσταλγούν. Για μια Σχολική Παράσταση μας μιλάει, στο νέο του βιβλίο, ο Βασίλης Παπαθεοδώρου. Ο συγγραφέας δεν χρειάζεται συστάσεις αφού αρκετές φορές έχει περάσει από τη Σελίδα μας, με τα ενδιαφέροντα παιδικά-εφηβικά του βιβλία. Να θυμηθούμε το Μήνυμα, τους Εννέα Καίσαρες, το Ποιος απήγαγε τον Άϊ Βασίλη, Στη διαπασών, το Άλφα, και άλλα και κι ιδιαίτερα να αναφερθούμε στο Μεγάλο Ταξίδι της Κινέζικης Πάπιας, εντυπωσιακό στη σύλληψη και επεξεργασία του θέματος.

Η Σχολική Παράσταση είναι το δέκατο βιβλίο του συγγραφέα που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Καστανιώτη. Ο σχολιασμός στο οπισθόφυλλο είναι πολύ κατατοπιστικός: «Με φόντο μια μαθητική παράσταση σε σχολείο της Γερμανίας, ο Γιώργος, μαθητής της Β' Γυμνασίου, θα βρεθεί στο επίκεντρο, ως πρωταγωνιστής και θύμα, μιας έξαρσης ρατσιστικών επεισοδίων, από μια κοινωνία που είναι βαθιά διχασμένη. Μέσα σ' όλο αυτό το κλίμα, θα προσπαθήσει να κρατήσει τη δύναμη και την αξιοπρέπειά του. Με συμμάχους τον Τζάφερ και τον Αντρέας, έναν Τούρκο κι έναν Γερμανό συμμαθητή του, αλλά και με τη βοήθεια του καθηγητή κυρίου Μίκαελ, θα καταλάβει και θα νιώσει ότι η φιλία δεν κοιτά χώρες και λαούς, δεν υπολογίζει θρησκείες και κοινωνικές ανισότητες. Και η δράση θα κλιμακώνεται, όσο προχωρούν οι πρόβες της σχολικής παράστασης, ενός θεατρικού με θέμα τα Πάθη του Χριστού.

Βία και προκαταλήψεις από τη μία, συμπόνια και αλληλεγγύη από την άλλη, εναλλάσσονται στο βιβλίο αυτό του Βασίλη Παπαθεοδώρου. Ένα μυθιστόρημα που είναι πιο επίκαιρο από ποτέ».

Ακόμα ένα, λοιπόν, εφηβικό μυθιστόρημα του νέου και ταλαντούχου αυτού συγγραφέα που ξέρει ν' αγγίζει τα μηνύματα των καιρών και να τα στέλνει στα παιδιά με το δικό του απλό, λιτό τρόπο.

Στο βιβλίο του αυτό, όπως και στα περισσότερα του συγγραφέα, ο ήρωας-αφηγητής μιλάει άμεσα και στοχεύει στις καρδιές των νεαρών αναγνωστών του μ' ένα τρόπο που νιώθεις πως η ιστορία εξελίσσεται τόσο κοντά σου, δίπλα σου, κι ας συμβαίνουν όλα σε μια χώρα μακριά από σένα. Στην προκειμένη περίπτωση, στη Γερμανία.

Αξίζει, τέλος, τον κόπο να υπενθυμίσουμε τα σημαντικά βραβεία και διακρίσεις με τα οποία έχει κατά καιρούς τιμηθεί ο Βασίλης Παπαθεοδώρου: Από τον Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, Βραβείο Περιοδικού «Διαβάζω», Κρατικό Βραβείο και άλλα. Είναι, επίσης, σημαντικό ν' αναφερθεί πως έξι από τα νεανικά και εφηβικά μυθιστορήματά του διδάσκονται στο Πανεπιστήμιο του Αιγαίου, στο Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, σε μετεκπαιδευμένους δασκάλους.

Μαρία Πυλιώτου

Καλοκαιρινές προτάσεις για μικρούς και νέους βιβλιόφιλους

Ο Βασίλης Παπαθεοδώρου, ευαίσθητος πάντα στα σύγχρονα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, «ανεβάζει» μια «Σχολική παράσταση» μαζί με τους ήρωές του, μαθητές της Β' γυμνασίου, και ανατέμνει το ζήτημα του ρατσισμού και της βίας ανάμεσα στους νέους σε μια περιπέτεια με ενδιαφέρουσα και γρήγορη δράση (Από τις εκδόσεις Καστανιώτη).

Ελένη Σβορώνου

10 προτάσεις για εφήβους

Την διαφορετικότητα, αν και υπό άλλο πρίσμα, πραγματεύεται και ο Βασίλης Παπαθεοδώρου στην Σχολική παράσταση (Καστανιώτης), που αν και γράφτηκε πριν από αρκετά χρόνια διατηρεί την επικαιρότητα και την σημασία της.

Ελένη Κορόβηλα

Τα τελευταία χρόνια γίνεται στη χώρα μας μεγάλη συζήτηση σχετικά με τους οικονομικούς μετανάστες, καθώς και τα δικαιώματα που έχουν τόσο οι ενήλικες όσο και οι ανήλικοι αλλοδαποί στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Βασικό επιχείρημα όσων πιστεύουν ότι όλοι οι νόμιμοι κάτοικοι-πολίτες της Ελλάδας έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις, είναι το γεγονός ότι για πολλά χρόνια οι Έλληνες υπήρξαν οικονομικοί μετανάστες στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα.

Όπως ακριβώς και ο δεκατριάχρονος Γιώργος Χρονόπουλος που μαζί με τους γονείς του, άφησε την Αθήνα για να ζήσει στην Γερμανία. Εκεί, στο Μόναχο, ο πατέρας και η μητέρα του βρήκαν δουλειά στο Ελληνικό Δημοτικό Σχολείο, όντας δάσκαλοι στο επάγγελμα.

Ο Γιώργος, στην αρχή, πηγαίνει στο Ελληνικό σχολείο της πόλης, όπου το περιβάλλον δεν διαφέρει και πολύ από το περιβάλλον του παλιού του σχολείου στην Κοκκινιά. Κάποια στιγμή όμως οι γονείς του αποφασίζουν ότι θα είναι καλύτερο για το μέλλον του, να συνεχίσει τις σπουδές του στο Γερμανικό σχολείο. Τότε ο μικρός μας ήρωας αναγκάζεται να βρεθεί στη θέση που βρίσκονται χιλιάδες αλλοδαποί μαθητές στα σχολεία της πατρίδας μας.

Βρίσκεται σε ένα χώρο όπου η ξένη γλώσσα που χρησιμοποιείται σε όλα τα μαθήματα, είναι το μικρότερο πρόβλημα που έχει να αντιμετωπίσει. Οι ανυπέρβλητες δυσκολίες είναι η συμπεριφορά και οι προκαταλήψεις που έχει απέναντί του η συντριπτική πλειοψηφία των συμμαθητών του. Μοναδική του παρηγοριά οι ελάχιστες εξαιρέσεις αυτών, δηλαδή παιδιά που δεν στέκονται στην διαφορετική του εθνικότητα. Όπως κάνει και ο ακριβοδίκαιος κύριος Μίκαελ, ο υπεύθυνος καθηγητής της τάξης του.

Η ζωή όμως ενός παιδιού δεν είναι μόνο σχολείο... Τι κάνει ο Γιώργος στον ελεύθερο χρόνο του; Ατελείωτες βόλτες με το ποδήλατο που απολαμβάνει μαζί με τον φίλο του τον Πάνο! Σε μια από αυτές τις βόλτες ανακαλύπτουν τον κύριο Γιόχαν που ζει μόνος του σε ένα σπιτάκι μέσα στο δάσος. Τον θείο Γιόχαν -όπως συνήθισαν να τον φωνάζουν- ο οποίος μόνο σοφά πράγματα έχει να τους μεταδώσει.

...

Ο θείος Γιόχαν μας έλεγε να είμαστε περήφανοι γι’ αυτό που είμαστε. Να προσπαθούμε να γίνουμε καλύτεροι, αλλά και να βοηθάμε και τους άλλους να γίνουν καλύτεροι. Γιατί, αν δεν το κάνουμε αυτό, τότε ούτε κι εμείς καλυτερεύουμε.
Τι ωραία που τα έλεγε! Αυτά βέβαια τα άκουγα κάπως έτσι και από τους γονείς μου, ή τους δασκάλους μου, αλλά δεν ξέρω, τώρα τα καταλάβαινα καλύτερα.

...

Η σχολική ζωή κυλά... Η άνοιξη πλησιάζει, και ο κύριος Μίκαελ ανακοινώνει στην τάξη ότι θα ανεβάσουν ένα θεατρικό, το οποίο μάλιστα θα διαγωνιστεί με θεατρικά άλλων σχολείων. Αν, δε, τα πάνε καλά, θα ταξιδέψουν μέχρι και το Βερολίνο, για τη δεύτερη φάση του διαγωνισμού! Το έργο που έχει επιλέξει ο καθηγητής τους, αφορά τα Πάθη του Χριστού, και έχει αλληγορικό χαρακτήρα. Ο πρωταγωνιστικός ρόλος, δίνεται στον Γκέοργκ (όπως φωνάζουν τον Γιώργο στο σχολείο του), κάτι όμως που δεν αρέσει καθόλου μα καθόλου στους συμμαθητές του που τον βλέπουν ανταγωνιστικά και δεν τον θεωρούν ισότιμό μέλος του μικρόκοσμου της τάξης τους.

Την ίδια χρονική στιγμή σε όλη τη χώρα γίνονται αναταραχές που προκαλούν εθνικιστικές ομάδες αλλά και ρατσιστές που βρίσκουν ευκαιρία να εκδηλώσουν τα αισθήματα μίσους που τρέφουν προς κάθε τι το διαφορετικό. Ολόκληρη η Γερμανία είναι ένα καζάνι που βράζει.

...

Αν δεν νοιώθεις καλά, αν όλα κι όλοι σου φταίνε, αν δεν έχεις να δουλέψεις, τότε ξεσπάς. Και είναι πιο εύκολο να ξεσπάς στον πιο αδύναμο.

...

Και ποιος είναι ο πιο αδύναμος; Μα φυσικά οι μετανάστες και τα παιδιά τους.

Το σχολείο είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας και ανάλογα φαινόμενα λαμβάνουν χώρα και εκεί. Μέρος των μαθητών είναι παιδιά με εθνικιστική νοοτροπία που τους την έχουν μεταλαμπαδεύσει οι γονείς τους. Εκείνοι οι γονείς που αυτήν την ώρα στέκονται εμπόδιο στην πραγματοποίηση της σχολικής παράστασης. Θα καταφέρει το θεατρικό να ολοκληρωθεί; Θα μπορέσει ο Γιώργος, καθώς και όλοι όσοι βρίσκονται στο στόχαστρο των ρατσιστών, να ζήσουν με ασφάλεια και να νιώσουν αποδεκτοί και ισότιμοι στη νέα χώρα κατοικίας τους;

Ο πλέον αρμόδιος για να μας διαφωτίσει γύρω από αυτές τις απορίες μας είναι φυσικά ο Βασίλης Παπαθεοδώρου. Ο αγαπημένος μας ταλαντούχος συγγραφέας που με την «σχολική παράσταση» του έρχεται για άλλη μια φορά να ταράξει τα νερά του νου και των συναισθημάτων μας ρίχνοντας την διερευνητική του ματιά σε ένα ακόμα μεγάλο ζήτημα της σύγχρονης κοινωνίας, διαπαιδαγωγεί και προβληματίζει μικρούς και μεγάλους με τον πλέον ευχάριστο τρόπο!

Στη «Σχολική παράσταση» σκιτσάρει με αδρές γραμμές τις συνθήκες ζωής των αλλοδαπών αλλά και των “διαφορετικών” (για οποιονδήποτε λόγο) μαθητών μέσα στα σχολεία. Παρουσιάζει τις δυσκολίες τις οποίες καλούνται και επιβάλλεται να ξεπεράσουν καθώς ο εθνικισμός, ο ρατσισμός, και ο φόβος της διαφορετικότητας έχουν μπει και εγκατασταθεί για τα καλά μέσα στις σχολικές αίθουσες. Με αφορμή μια σχολική παράσταση, ο συγγραφέας ψηλαφεί το μωσαϊκό των χαρακτήρων της σύγχρονης κοινωνίας και βάζει τον αναγνώστη -όσο μικρή και να είναι η ηλικία του- να προβληματιστεί γύρω από το ποια είναι η σωστή συμπεριφορά απέναντι σε κάποιον που είναι διαφορετικός. Αποκαλύπτει, δε, το πόσο επικίνδυνη μπορεί να είναι μια κλειστή κοινωνική ομάδα όχι μόνο για τους ανθρώπους που βρίσκονται εκτός της, αλλά κυρίως και για όσους βρίσκονται εντός της!

Ο Βασίλης Παπαθεοδώρου, για άλλη μια φορά, έγραψε ένα εξαιρετικό ανάγνωσμα κατάλληλο και απαραίτητο για παιδιά αλλά και για μεγάλους! Ένα λογοτεχνικό έργο που με αριστοτεχνικό τρόπο παρουσιάζει-αντιμετωπίζει τις ανθρώπινες αδυναμίες, αποκαλύπτοντας το σωστό και το λάθος τρόπο, τα σωστά και τα λάθος συναισθήματα, τις σωστές και τις λάθος αντιδράσεις... έτσι ώστε ο καθένας να επιλέξει το δικό του δρόμο, ελπίζοντας ότι ο δρόμος αυτός θα τον κάνει να αξίζει να λέγεται άνθρωπος! Διαβάστε το!

Ολυμπία Κατσένη

Ο Γιώργος ή Γκέοργκ έχει μεταναστεύσει με τους εκπαιδευτικούς γονείς του στο Μόναχο. Είναι πολύ καλός μαθητής και παιδί που ονειρεύεται ηρωικά κατορθώματα εμπνευσμένα από το Βυζάντιο. Μετά από τα πρώτα χρόνια στο ελληνικό σχολείο της πόλης του, εγγράφεται στο γερμανικό γυμνάσιο. Η υποδοχή του από τους νέους συμμαθητές κυμαίνεται από την αποδοχή, την επιφυλακτικότητα έως την ανοιχτά εκφρασμένη εχθρότητα. Σύντομα όμως θα γίνει κόκκινο πανί, όταν ο υπεύθυνος καθηγητής θα τον επιλέξει για τον πρωταγωνιστικό ρόλο στη σχολική παράσταση. Τα ξενοφοβικά αντανακλαστικά ενεργοποιούνται άμεσα και ο Γκέοργκ γνωρίζει τον φόβο. Η αρχική καζούρα των συμμαθητών παίρνει επικίνδυνες διαστάσεις και ο ίδιος βλέπει το όνειρο της συμμετοχής του στην παράσταση να ακυρώνεται. Όταν έρχεται αντιμέτωπος με τη βία, απαντά με βία. Οι στερεότυπες αντιλήψεις («Έτσι είναι όλοι οι ξένοι. Έρχονται στη Γερμανία και μετά θέλουν να τα χαλάσουν όλα») εκφράζονται από ένα μεγάλο κομμάτι της σχολικής κοινότητας. Τα γεγονότα κλιμακώνονται και ο νεαρός ήρωας έρχεται αντιμέτωπος με ένα δυσανάλογο για την ηλικία του δίλημμα, ενώ ταυτόχρονα δέχεται απειλές.

Σε δεύτερο πλάνο: μια θλιμμένη γειτόνισσα κουβαλά το δικό της σταυρό καθώς ο ορφανός από πατέρα και άνεργος 20χρονος γιος της έχει μπλέξει με παρέες νεοναζιστών, η ελληνική παροικία αναστατώνεται και κινητοποιείται εξαιτίας εκτεταμένων επιθέσεων νεοναζί εναντίον ξένων, ένας γερο-σοφός που ζει στο δάσος τού διδάσκει την αξιοπρέπεια, ένας Τούρκος συμμαθητής ζει τον δικό του αποκλεισμό και ο πρώτος φίλος του Γκέοργκ παλεύει με τη δική του διαφορετικότητα, την αναπηρία.

Μετά από μια σειρά γεγονότων θα επικρατήσει πάντως το δίκαιο με τη δύναμη της φιλίας και της αλληλεγγύης νικώντας τον φανατισμό και την ξενοφοβία.

Η Σχολική παράσταση του Βασίλη Παπαθεοδώρου επανακυκλοφορεί 17 χρόνια μετά την πρώτη γραφή του κειμένου και βράβευσή του τότε από τη «Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά». Το στοίχημα να συναντηθεί το βιβλίο με τους αναγνώστες του για δεύτερη φορά έχει πολλές πιθανότητες να κερδηθεί καθώς τα θέματα με τα οποία ασχολείται όχι μόνον δεν έχουν χάσει την επικαιρότητά τους, άλλα είναι ακόμη περισσότερο στην αιχμή από ότι ήταν στο τέλος της δεκαετίας του ’90 και τις αρχές του 2000.

Σε ποιες ηλικίες απευθύνεται

Το βιβλίο απευθύνεται πρωτίστως σε μαθητές του Γυμνασίου αλλά και ώριμους αναγνώστες των δύο τελευταίων τάξεων του δημοτικού.

Για ποιο λόγο θα το αγαπήσουν τα παιδιά

Τα παιδιά θα αγαπήσουν το βιβλίο για την αμεσότητα και την ειλικρίνειά του. Θα ταυτιστούν με τους θετικούς ήρωες και τις δυνατές φιλίες που αναπτύσσουν και θα διαβάσουν για καταστάσεις που ενδεχομένως βιώνουν και τα ίδια στο σχολείο ή τη γειτονιά τους.

Για ποιο λόγο να το προτιμήσουν οι γονείς

Για να δώσουν στα παιδιά τους την ευκαιρία να προβληματιστούν πάνω στα φλέγοντα θέματα της ξενοφοβίας, του ρατσισμού και του νεοναζισμού αλλά και των στείρων αντιδράσεων όσων αρνούνται να δεχθούν τις κοινωνικές μεταβολές.

Ελένη Κορόβηλα

Το τελευταίο βιβλίο του Β. Παπαθεοδώρου είναι συγχρόνως και το πρώτο του, αφού πρόκειται για επανέκδοση του βραβευθέντος το 1996 από τη Γ.Λ.Σ. μυθιστορήματος. Ένα θέμα που ήταν επίκαιρο τότε, αλλά δυστυχώς παραμένει ακόμα πιο επίκαιρο σήμερα, ο ρατσισμός, είναι το κεντρικό του μοτίβο. Μόνο που σε αυτή την περίπτωση είναι ιδωμένο από άλλη σκοπιά. Με φόντο μια σχολική παράσταση σε σχολείο της Γερμανίας, ο Έλληνας πρωταγωνιστής Γιώργος, μαθητής της Β’ Γυμνασίου, γνωρίζει το μίσος και το διαχωρισμό από πρώτο χέρι. Πολλοί Γερμανοί συμμαθητές του, αλλά και οι γονείς τους εναντιώνονται σε αυτόν. Το μικρό αγόρι βρίσκει απροσδόκητους σύμμαχους στα πρόσωπα κάποιων άλλων παιδιών από την τάξη του, που κι αυτά είχαν περιθωριοποιηθεί από την κοινωνία πριν από αυτόν. Ο Άντρεας, ο Τούρκος Τζάφερ, αλλά και ο κύριος Μίκαελ, ο καθηγητής, υποστηρίζουν το Γιώργο και δίνουν κι αυτοί τη δική τους μάχη για το δίκαιο. Ένα εξαιρετικό αντιρατσιστικό μυθιστόρημα, με τρυφερότητα αλλά και με βία, που περιγράφει το πώς είναι να βρίσκεται κάποιος στη θέση του «ξένου», να είναι απέναντι σε μια κοινωνία που υποτίθεται πως είναι προηγμένη. Ο πρωταγωνιστής σηκώνει άγχη και προβλήματα δυσανάλογα μεγάλα για την ηλικία του, αλλά τα παλεύει με όπλα την υπομονή, τη φιλία αλλά και την πίστη για το δίκιο του. Το βιβλίο αυτό πρέπει να διαβαστεί τόσο από παιδιά όσο και από γονείς για να συνειδητοποιήσουν όλοι πώς είναι να βρίσκεται κάποιος στη θέση του «ξένου», αλλά και πώς τα θύματα δεν επιτρέπεται να γίνουν θύτες.

Λίτσα Ψαραύτη

Το θέμα του βραβευμένου από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά βιβλίου αποτελεί η αντιμετώπιση των μειονοτήτων σ’ ένα γερμανικό σχολείο, με αφορμή μια θεατρική παράσταση. Στη μικρή κοινωνία μιας σχολικής τάξης συναντάμε τα ίδια προβλήματα που αντιμετωπίζει ολόκληρη η ανθρωπότητα. Τις βαρβαρότητες νεαρών νεοναζί, φανατισμένους γονείς, στρεβλές αντιλήψεις για την ισότητα.

Eλένη Κατσαμά