Επικό μυθιστόρημα, μια τρομαχτική μελλοντολογική  ματιά στην κοινωνία που έχει καταρρεύσει εξαιτίας κακών πολιτικών και των αδιεξόδων που έχουν δημιουργήσει. Διαβάζοντας μας έρχονται στο νου οι εικόνες των κάθε είδους ταραχών που έχουμε δει να συμβαίνουν, λόγω της οικονομικής κρίσης, στην Ευρώπη και αλλού: καταστροφή των κοινωνικών δομών, απελπισία των πολιτών, στέρηση και ανεργία, επιθετικότητα, ανυπαρξία σχέσεων, εξαθλίωση, διαφθορά, κι εντέλει απαξίωση κάθε αξίας. Η κοινωνία του μυθιστορήματος παράγει μόνο σκουπίδια, τα σκουπίδια είναι το μέλλον και η μοναδική πλουτοπαραγωγική πηγή της. Το ζοφερό μυθιστορηματικό παρόν μας γυρίζει μ’ ένα σταθερό rewind πίσω, στην πραγματική ιστορία, όπου κάθε κοινωνικό και ιστορικό φαινόμενο που ξέρουμε να έζησε ο πολιτισμός μας στο παρελθόν επανεμφανίζεται, οδηγώντας τους ανθρώπους να ξαναχτίσουν σε νέες βάσεις τη νέα κοινωνία.

Μαρίζα Ντεκάστρο

Όταν ξεκινάς να διαβάσεις το βιβλίο, τίποτα δεν σε προετοιμάζει για αυτά που θα εκτυλιχθούν. Ούτε ο τίτλος, ούτε η περίληψη στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, ούτε ακόμα και τα προηγούμενα έργα του συγγραφέα.

"Οι άρχοντες των σκουπιδιών" είναι ένα μυθιστόρημα με καταιγιστική δράση και έντονη πολιτικοκοινωνική χροιά.

Το βιβλίο πραγματεύεται τις ζωές τριών ομάδων ανθρώπων, φαινομενικά άσχετων μεταξύ τους. Ανθρώπων που προέρχονται από διαφορετικές, κοινωνικές τάξεις, ανθρώπων που ζουν εντελώς διαφορετικές ζωές και έχουν τελείως διαφορετικούς στόχους.

Κοινό σημείο, το ζοφερό περιβάλλον, μέσα στο οποίο εξελίσσεται η ιστορία, μια ατμόσφαιρα όπου κυριαρχεί η φτώχεια, η εξαθλίωση, πνευματική και σωματική, με απόλυτο πρωταγωνιστή τα σκουπίδια, υλικά και έμψυχα.

Τρεις ιστορίες που εξελίσσονται, παράλληλα για να διασταυρωθούν τελικά, μέσα σε ένα κόσμο χωρίς όνομα, χωρίς ταυτότητα, χωρίς ελπίδα, χωρίς μέλλον. Ένα κόσμο χωρίς δρόμο μπροστά του να βαδίσει, με μόνη επιλογή να γυρίσει πίσω.

Σε αυτό το rewind, βλέπουμε την ιστορία του κόσμου να επαναλαμβάνεται. Ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν τον κόσμο όπως τον ξέρουμε, επανέρχονται μέσα σε ένα νέο σκηνικό. Οι άνθρωποι επαναλαμβάνουν τις ίδιες καταστροφικές πολιτικές που και στο παρελθόν οδήγησαν έθνη, χώρες και φυλές στον αφανισμό ή την εξαθλίωση, μόνο που τώρα όλο αυτό γίνεται σε παγκόσμια κλίμακα.

Ένα rewind, που αποδεικνύει ότι η ανθρώπινη φύση είναι πάντοτε επιρρεπής στη διαφθορά, στον εύκολο πλουτισμό και στην εκμετάλλευση του αδυνάτου, άσχετα με το πόσο η επιστήμη έχει προοδεύσει, άσχετα με το επίπεδο του πολιτισμού που η κοινωνία έχει - φαινομενικά- κατακτήσει.

Από τις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν με θαυμαστό τρόπο δεμένα στο παρόν, γεγονότα από την αρχαία, τη μεσαιωνική και τη νεότερη ιστορία του ανθρώπου: η βια των παγκοσμίων πολέμων, η εκμετάλλευση των αποικιοκρατών, η αλαζονεία των σταυροφοριών, ο θρησκευτικός σκοταδισμός του Μεσαίωνα, η ανατριχιαστική σκληρότητα των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης, είναι μερικά από αυτά.

Οι Άρχοντες των σκουπιδιών είναι ένα έντονα πολιτικοποιημένο μυθιστόρημα, με σαφής νύξεις στη σύγχρονες κοινωνικοπολιτικές αναταραχές σε όλο τον πλανήτη, στα σύγχρονα φαινόμενα της παρατεταμένης ανεργίας, της υποτίμησης της ανθρώπινης αξίας, της φτώχειας και της εξαθλίωσης που μαστίζει τις σύγχρονες μεγαλουπόλεις, με ξεκάθαρες αναφορές στις παραγκουπόλεις/σκουπιδοπόλεις της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής.

Οι Άρχοντες των σκουπιδιών όμως είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα κοινωνικό/πολιτικό μυθιστόρημα. Είναι ένα μυθιστόρημα βαθιά ψυχολογικό που μέσα από την πλοκή και την εξέλιξη του, αφήνει τους χαρακτήρες των πρωταγωνιστών του να εξελιχθούν, να φτάσουν στον προσωπικό τους ναδίρ, για να μπορέσουν έπειτα να αρχίσουν την ανέλιξη σε ένα μέλλον περισσότερο ανθρώπινο, περισσότερο "καθαρό", όπου το "εγώ" έχει δώσει συνειδητά τη θέση του στο "εμείς" και η προσωπική ευημερία στην κοινωνική ισότητα.

Όλοι οι ήρωες ανεξαιρέτως θα καταποντίσουν για να μπορέσουν να ορθώσουν το ανάστημα τους ή να βουλιάξουν τελικά στο τέλμα που διάλεξαν να ζήσουν.

Τα σκουπίδια έμψυχα και άψυχα, υλικά και ηθικά, αντιπαρατίθενται συνεχώς μέσα στο βιβλίο. Άνθρωποι σκουπίδια, όχι γιατί ζουν στις χωματερές, αλλά γιατί κουβαλούν μια σιχαμένη χωματερή στην ψυχής τους, άνθρωποι που προσκυνούν τα σκουπίδια υλικά και έμψυχα, άνθρωποι που συσσωρεύουν βρώμικο πλούτο, αλλά και άνθρωποι που επιλέγουν να παραμερίσουν τα ηθικά σκουπίδια που κατέκλυζαν τη ζωή τους μέχρι πρότινος, και άνθρωποι των σκουπιδιών που έχουν μια προσωπική λάμψη και ένα μεγαλείο που η υλική εξαθλίωση δεν μπορεί να "λερώσει".

Μια κοινωνία που έχει φτάσει στην "ώρα μηδέν" και δεν μπορεί παρά να μαζέψει τις δυνάμεις της, να κοιτάξει στα μάτια το μέλλον, που σαν μικρό, ανυπεράσπιστο παιδί, σιωπηλά, και καρτερικά υπομένει τη βία, τις πράξεις και τις επιλογές των μεγάλων, ένα μέλλον που τόσο εύστοχα συμβολίζει μέσα στο βιβλίο η μικρή Τζίμπα και να αναφωνήσει μαζί της, "πάμε πάλι από την αρχή".

Αγγελική Ευσταθίου

Παπαθεοδώρου, Βασίλης (2012). Οι άρχοντες των σκουπιδιών. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.

Ένα καλοδουλεμένο crossover μυθιστόρημα στην κατηγορία της λογοτεχνίας της φαντασίας. Το μυθοπλαστικό του περιβάλλον συνεχώς διεμβολίζεται από πραγματολογικές αναφορές, αφού ο συγγραφέας, μάρτυρας των γεγονότων που σημάδεψαν την πρώτη εποχή της κρίσης στο κέντρο της Αθήνας, αξιοποιεί γεγονότα-μαρτυρίες των ημερών εκείνων για να ενισχύσει την αληθοφάνεια της γραφής του. Ο αφηγηματικός ιστός πλέκεται γύρω από το σκηνικό των σκουπιδιών, τη μοναδική πηγή πλούτου σε μια κοινωνία που συνεχώς αποδομείται, και μέσα από τρεις ιστορίες των οποίων η δράση εκτυλίσσεται γραμμικά στο αφηγηματικό παρόν, με εξαίρεση τις ανάδρομες αφηγήσεις του τριτοπρόσωπου αφηγητή που φωτίζουν το παρελθόν των ηρώων πριν την έλευση του εφιαλτικού αυτού σκηνικού.

Χαρακτηριστικό επίσης το πώς οι χαρακτήρες στον καμβά της αφήγησης και των ανατρεπτικών γεγονότων σταδιακά εμπλέκονται ο ένας στη ζωή του άλλου μέχρι που μέσα από τον έναν και μοναδικό προορισμό τους ενώνονται και ως παρουσίες στο ίδιο σκηνικό. Η γλώσσα ρεαλιστική, αλλά φροντισμένη και χωρίς ακρότητες, η αφήγηση ρέουσα.

Το ενδιαφέρον σε αυτό το μυθιστόρημα είναι το πώς ο συγγραφέας κατόρθωσε να καταδείξει μέσα από την ανάπτυξη και την πραγμάτωση δύο επιστημονικών θεωριών ( της ώρας του μηδενός και του απόλυτου μηδενός), πως η πορεία προς την ώρα μηδέν είναι μια ανάδρομη πορεία στην ιστορία των πολιτευμάτων και των αξιακών συστημάτων που διέπουν τις ανθρώπινες κοινωνίες.

Ενώ ο αναγνώστης συναντά το μυθιστόρημα με την εξωκειμενική πεποίθηση ενός Γ΄ Παγκόσμιου πολέμου για τις πηγές νερού, στο μυθιστόρημα φαίνεται να πείθεται πως αυτός θα γίνει για τις πηγές των σκουπιδιών στις χώρες που κατέχουν τις μεγάλες χωματερές του πλανήτη. Ο επαρκής αναγνώστης θα αναγνωρίσει στις ρεαλιστικές περιγραφές σκηνές που θυμίζουν την έξαρση του φασισμού και την άνοδο του Χίτλερ στη ναζιστική Γερμανία που προελαύνει και κατακτά χώρες, στα παιδιά που τρέχουν με θραύσματα σε όλο τους το σώμα, το πυρηνικό ολοκαύτωμα της Χιροσίμα, στους Επίσκοπους που αρνούνται να περιθάλψουν παιδιά Εβραίων, μαύρων και ζητιάνων, την έξαρση των ρατσιστικών διακρίσεων. Κι εκεί στο απόλυτο μηδέν του μεσαίωνα με την καύση των μαγισσών και τα συγχωροχάρτια, το κάψιμο των πανεπιστημιακών συγγραμμάτων, την διαπόμπευση των πανεπιστημιακών και τους αποκεφαλισμούς στα ικριώματα, θα δει να συντελείται  η ανάδρομή πορεία προς τη βασιλεία και ακόμα πιο πίσω χρονικά προς την αποκτήνωση του ανθρώπου.

Στο τέλος και αφού οι ήρωες ανακαλύψουν το αληθινό νόημα της ευθύνης προς τον εαυτό τους και προς το σύνολο, τι σημαίνει πραγματικά το «είμαστε στο εμείς», μέσα σε μια σπηλιά που διαθέτει πρωτόγονες βραχογραφίες, οι εναπομείναντες προορισμένοι να χτίσουν έναν νέο κόσμο πάνω στα ερείπια μιας ολοκληρωτικής καταστροφής θα διαπιστώσουν ότι το απόλυτο τέλος είναι η μοναδική ευκαιρία μια καινούριας αρχής.

Ίσως το καλύτερο και πιο ώριμο δείγμα γραφής του Βασίλη Παπαθεοδώρου.

Άντα Κατσίκη- Γκίβαλου

Ο πολυβραβευμένος Βασίλης Παπαθεοδώρου ακροβατεί μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας σε ένα βιβλίο που σαν αφορμή έχει τα προβλήματα της σύγχρονης εποχής. Η οικονομική κρίση, η ανεργία, τα οικολογικά προβλήματα, η απαξίωση της ηθικής, η δυσκολία στις επικοινωνίες και τα παιχνίδια εξουσίας και ατομικού συμφέροντος οδηγούν μερίδα του λαού να τρώει σκουπίδια. Υπάρχει βέβαια και η άλλη μερίδα, αυτή που παράγει σκουπίδια, ωστόσο οι ήρωες του βιβλίου, ακόμα κι αν ανήκουν στην δεύτερη, γρήγορα περνούν στην πρώτη λόγω της έκρηξης που έρχεται με την «ώρα μηδέν». Η επιστήμη και οι μελέτες έχουν προβλέψει αυτή τη στιγμή. Κι εδώ ο συγγραφέας αφήνει το ρεαλισμό για να περάσει σε μια υποθετική κατάσταση. Ο κατήφορος έρχεται για να οδηγήσει στο «απόλυτο μηδέν». Η κοινωνία κάνει πίσω ακολουθώντας αντίστροφη πορεία. Οι Γερμανοί μάχονται για την κυριαρχία, η δημοκρατία καταλύεται, τα πολιτεύματα αλλάζουν, οργανώνεται η δέκατη σταυροφορία, τα κράτη δεν υφίστανται πλέον, δημιουργούνται πάλι πόλεις-κράτη, οι φυλές πολεμούν μεταξύ τους, διεκδικώντας πάντα τα σκουπίδια.

Μια οικογένεια πολιτικού που επιμένει στις παλιές αξίες, δυο επιστήμονες και ένας ρακοσυλλέκτης (πρώην επιστήμονας) μπλέκουν σε ένα κυνηγητό ακολουθούμενοι από τρεις πληρωμένους δολοφόνους. Στο σκληρό κόσμο του Βασίλη Παπαθεοδώρου τα απομεινάρια του «παλιού» πρέπει να εξαφανιστούν, το ίδιο και ότι μπορεί να βάλει την κοινωνία στην προηγούμενη πορεία της.

Υπάρχουν ακόμα αξίες που θα αναγκάσουν έναν δολοφόνο να δει βαθιά μέσα του; Είναι η ζωή ενός μικρού κοριτσιού ικανή να τον κάνει να αλλάξει πορεία και να μεταπηδήσει στο αντίπαλο στρατόπεδο; Η φράση κλειδί του βιβλίου είναι: «Πάμε πάλι ξανά από την αρχή!» Κάποια στιγμή η πορεία της κοινωνίας μηδενίζει, ωστόσο αυτό που δε χάνεται ποτέ είναι ο πολιτισμός που έχουν δημιουργήσει οι άνθρωποι μέσω της τέχνης. Αυτός μπορεί να απαξιωθεί αλλά συνεχίζει να υφίσταται, ικανός να δώσει «την πρώτη ακτίνα που θα τρυπώσει μέσα στο σπήλαιο, σκίζοντας στα δυο το μαύρο της νύχτας».

Ένα βιβλίο με μεγάλη δράση που απευθύνεται σε νέους, (γιατί όχι και σε ενήλικες) και οδηγεί τον αναγνώστη σε εσωτερικό προβληματισμό.

Γιώτα Φώτου

Η μεταγραφή της πραγματικότητας

Το "Οι άρχοντες των σκουπιδιών" (Καστανιώτης, 2012) είναι μια δυστοπία του Βασίλη Παπαθεοδώρου, με κινηματογραφική ένταση και, κοινωνικές και ιστορικές αναφορές που απευθύνεται σε εφήβους και νέους ενήλικες αλλά και σε ενήλικες που έχουν διάθεση να συναντήσουν τα αναγνώσματα της νεότερης γενιάς. Με μία λέξη, θα το χαρακτήριζα page-turner ή λογοτεχνικό blockbuster αν εξαιρέσουμε, όμως, από τον όρο την ελαφράδα και την ρηχότητα που αυτός υπονοεί.
Ο μεγαλύτερος πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος και το φόντο όπου θα εκτυλιχθεί η ιστορία είναι τα σκουπίδια - αντικείμενα και άνθρωποι. Στην κοινωνία που περιγράφεται στο βιβλίο τα ανθρώπινα ράκη αυξάνονται συνεχώς και κάνουν τα πάντα για ένα κομμάτι σκουπιδιού, ό,τι και νά 'ναι αυτό, καθώς τα σκουπίδια έχουν γίνει πλέον η μόνη πηγή πλούτου και δύναμης στη χώρα και στα περισσότερα μέρη του πλανήτη. Μέσα σ' αυτό το βρομερό κι απάνθρωπο σκηνικό θα συναντηθούν ο καθηγητής Πελεγκρίτι και ο Ρίτσαρντ - κάποτε οι δυο τους είχαν συνεργαστεί για να παρουσιάσουν στο Πανεπιστήμιο μία μελέτη η οποία προέβλεπε, ανάλογα με τα δεδομένα και τις μεταβλητές διαφόρων οικονομικών δεικτών, την Ώρα Μηδέν - το χρονικό σημείο δλδ όπου η χώρα θα περιέλθει στο χάος. Η μελέτη χαρακτηρίστηκε "σκουπίδι" και ο καθηγητής εκδιώχθηκε από την έδρα του κι από τότε είναι εξαφανισμένος από κάθε προσκήνιο. Tο ίδιο αν θυμάμαι καλά συνέβη και στον Ρίτσαρντ. Ο Γιόνας, ένας μεταπτυχιακός φοιτητής στο ίδιο Πανεπιστήμιο που ζει μεταξύ twitter και facebook, θα τους βοηθήσει να σώσουν κάποια στοιχεία της μελέτης λίγο πριν ξεσπάσει η Ώρα Μηδέν κι έτσι θα αναγκαστεί να βγει στον έξω κόσμο.

Ο υπουργός και κατόπιν Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης Χάρυ Τζέφερσον πρωταγωνιστεί κι αυτός στο μυθιστόρημα. Η Σουζάνα, η γυναίκα του, και η Νίκη, η κόρη τους, ζουν μέσα στην πολυτέλεια μέχρι τη στιγμή που η κυβέρνηση θα ανατραπεί, λίγο πριν την Ώρα Μηδέν. Μαζί με την κυβέρνηση, θα ανατραπεί όπως είναι φυσικό και η τόσο απαθής και σπάταλη ρουτίνα της οικογένειας και θα αναγκαστούν να δραπετεύσουν από το ίδιο το σπίτι τους για να γλυτώσουν από τους σκουπιδανθρώπους που λεηλατούν τα πάντα.

Παράλληλα, σε μιαν άλλη ήπειρο που μοιάζει με την Αφρική, οι μισθοφόροι Μαξ, Πολ και Ντιέγκο είναι υπεύθυνοι ενός απέραντου σκουπιδοχώρου όπου εργάζονται οι ντόπιοι για ένα κομμάτι ψωμί ξεδιαλέγοντας τα σκουπίδια, τα οποία κατόπιν εμπορεύεται η μαφία πουλώντας τα στις τοπικές κυβερνήσεις. Σε μία από αυτές τις "επιθεωρήσεις" ο Πολ θα σώσει από τις κάννες των όπλων των άλλων δύο ένα μωρό. Η μικρούλα Τζίμπα που θα μεγαλώσει δίχως να μιλήσει ποτέ και σε κανέναν, ακολουθεί πιστά τον Πολ και μεταξύ τους δημιουργείται μια σιωπηλή, ανθρώπινη σχέση από εκείνες που ένας μισθοφόρος απαγορεύεται να ζήσει. Έτσι, όταν ο Μαξ αποφασίζει να δραπετεύσει από το μέρος κλέβοντας ένα μεταγωγικό αεροπλάνο που θα τους πάει όλους πίσω στον πολιτισμό, ο Πολ παρακούει τις εντολές του και την παίρνει μαζί του.

Οι ιστορίες του καθενός από τους πιο πάνω ήρωες θα διασταυρωθούν στην μυθιστορηματική ευρωπαϊκή χώρα η οποία αν και δεν κατονομάζεται με σαφήνεια είναι πλήρως αναγνωρίσιμη. Εδώ, η μελέτη του καθηγητή Πελεγκρίτι έχει επαληθευτεί και η Ώρα Μηδέν έχει χτυπήσει - παντού επικρατεί μία απίστευτα βίαιη αναρχία κι ένα χάος από σκουπίδια και σκουπιδανθρώπους. Ο Χάρυ Τζέφερσον και η οικογένειά του συνεχίζουν με πολλές κακουχίες τον δρόμο τους προς το σπίτι των γονιών του Χάρυ στο χωριό ενώ ο καθηγητής Πελεγκρίτι, ο Ρίτσαρντ και ο Γιόνας προσπαθούν να βρουν μια λύση μέσω της μελέτης τους. Την ίδια στιγμή ο Μαξ και ο Ντιέγκο κυνηγούν ανελέητα τον Πολ και την Τζίμπα, που τους έχουν ξεφύγει, για να τους σκοτώσουν. Εκείνο που θα ζήσουν όλοι τούτοι οι ήρωες μέχρι να φτάσουν στην τελευταία σελίδα του βιβλίου θα τους φέρει στα όριά τους. Ωστόσο, μέσα από τούτη την απάνθρωπη περιπέτεια, που φέρνει στο νου το θαυμάσιο "Τα παιδιά των ανθρώπων", θα αναδειχθούν οι θεμελιώδεις αξίες της συντροφικότητας, της αλληλεγγύης, της ελευθερίας, της δημοκρατίας.

Ο Βασίλης Παπαθεοδώρου έχει γράψει αγαπημένα παιδικά βιβλία μένοντας από την αρχή της συγγραφικής του πορείας συνεπής στο είδος που έχει επιλέξει να υπηρετήσει, ένα είδος που απευθύνεται σε ένα δύσκολο, εύθραυστο και πολύ απαιτητικό κοινό όπως είναι οι έφηβοι. Το ζήτημα, λοιπόν, που τίθεται κάθε φορά με τα βιβλία της συγκεκριμένης κατηγορίας είναι το αν και πως ο συγγραφέας θα κερδίσει, τελικά, το κοινό του και θα τους ανοίξει την όρεξη για περισσότερη λογοτεχνία αξιώσεων. Το "Οι Άρχοντες των Σκουπιδιών" απαντούν σε τούτο τον προβληματισμό με τον καλύτερο τρόπο. H εστίαση του συγγραφέα και ο χειρισμός των θεμάτων του μυθιστορήματος είναι εξαιρετικά αν και ομολογώ πως απογοητεύτηκα από την απουσία θετικών γυναικείων χαρακτήρων μιας και όσοι υπάρχουν είναι δευτερεύοντες και με μη-θετική συμπεριφορά, γεγονός που κάνει το μυθιστόρημα να απευθύνεται περισσότερο σε άρρενες εφήβους. Γι' αυτό, τελειώνοντας την ανάγνωσή του σκέφτηκα το πόσο θα άρεσε το βιβλίο στον 14χρονο Β., έναν μαθητή μου που ήταν πεισματικά αρνητικός προς οτιδήποτε είχε να κάνει με την γλώσσα και το βιβλίο - σχολικό, λογοτεχνικό, οτιδήποτε. Εκτός από εκείνα των μαθηματικών στα οποία ήταν κάτι σαν διάνοια-αστραπή. Σκεφτείτε πως επί τρία χρόνια προσπαθούσα να τον κάνω όχι απλώς να διαβάσει αλλά να αρθρώσει, έστω, κάτι στα αγγλικά. Και το κατόρθωσα όταν μία μέρα, εκτός προγράμματος κι εντελώς αυτοσχεδιαστικά, χρησιμοποίησα ένα διήγημα μιας σελίδας με ήρωα έναν έφηβο που υπήρχε κάπου στο βιβλίο με αναφορές σε δερμάτινα μπουφάν, δρόμους ταχείας κυκλοφορίας και αυτοκίνητα ταχύτητας - το πιο αγαπημένο θέμα του ακόμη και πάνω από τα μαθηματικά. Δεν μπορώ να σας περιγράψω την προσήλωση με την οποία με άκουγε να του απαντώ τις ερωτήσεις που διάβαζα στην ματιά και στο ύφος του - ήταν, βλέπετε, ζήτημα εγωισμού να μην μιλήσει αμέσως. Κι αν ένα μικρό διήγημα μπορεί να παρακινήσει έτσι ένα παιδί, σκεφτείτε τί μπορούν να κάνουν τα 58 ολιγοσέλιδα κεφάλαια (σαν μικρά διηγήματα δλδ) του βιβλίου, που αποτελούν τα τρία μέρη του.
Αν και δεν νομίζω ότι ο Β. θα εκτιμούσε, όπως εγώ, το συγκεκριμένο βιβλίο ως θαυμάσιο εκπαιδευτικό εργαλείο ωστόσο, θα του άρεσε πολύ για τους ίδιους λόγους: είναι ένα χορταστικό κείμενο που αφορά άμεσα τον κάθε έφηβο και το τώρα του - οι χαρακτήρες είναι οικείοι και οι καταστάσεις στις οποίες εμπλέκονται είναι εξίσου οικείες μ' εκείνες που αντικρίζει ο καθένας στην εποχή μας, παρόλο που έχουν υποστεί σε αρκετό βαθμό την λογοτεχνική μεταγραφή. Υπάρχει, επίσης, ένα πλήθος αναφορών σε μεγάλες στιγμές και πολεμικές περιπέτειες της πραγματικής Ιστορίας καθώς μετά την Ώρα Μηδέν, ξεκινά η αντίστροφη πορεία της και μέχρι να φτάσει στο "Απόλυτο Μηδέν" (στον απόλυτο δλδ εκμηδενισμό του πολιτισμού) κάτι που δίνει στον αναγνώστη το ερέθισμα να γνωρίσει τις διαφορετικές αποχρώσεις ενός θέματος στο διάνυσμα του χρόνου. Η πλοκή δε του βιβλίου είναι κοφτή, κινηματογραφική, χωρίς να επιβραδύνει ούτε για μια στιγμή την ένταση της αποδόμησης του κόσμου και την αγωνία.
"Οι Άρχοντες.." όμως θα άρεσαν στον Β. ιδίως για τον χαρακτηριστικό τρόπο γραφής του συγγραφέα: σύγχρονος, ειλικρινής, δίχως περιστροφές, "κι όχι λες κι απευθύνεται σε υποανάπτυκτους και ατελείς οργανισμούς με θέματα ανώδυνα και γλώσσα απονεκρωμένη και συμβατική" όπως θα έλεγε ο Μάνος Χατζηδάκις. Πολύ σοφά ο Β.Παπαθεοδώρου αποφεύγει κάθε είδους διδακτισμό και ηθικολογία και αφήνει τους χαρακτήρες του -και τους αναγνώστες του, επίσης- να εξελιχθούν μέσα από την δράση. Απαντά με σεβασμό στην σημαντικότατη ανάγκη των εφήβων να κατανοήσουν τα πολύ πραγματικά (δυστυχώς) σημεία των καιρών μας και του κοινωνικού γίγνεσθαι μιας και στο συγκεκριμένο έργο τούς εισάγει στην σφαίρα της Πολιτικής, των πολιτικών και της υπευθυνότητας ως στάση και συμπεριφορά απέναντι στον συνάνθρωπο και στο περιβάλλον όπως τα συναντούμε να εκφράζονται σήμερα. Η συνάφεια τούτη του μυθιστορήματος με την απτή πραγματικότητα είναι από τα σημαντικότερα ατού του βιβλίου καθώς "Οι Άρχοντες των Σκουπιδιών" δεν είναι ένα μελλοντολογικό πεζογράφημα της λογοτεχνίας του φανταστικού. Αντίθετα, προσωποποιεί τις ανυπολόγιστες συνέπειες της κατάρρευσης της δημοκρατίας και της οργανωμένης κοινωνίας σ' ένα κράτος και την εξάρτηση των ανθρώπων από τα υλικά αγαθά. Περιγράφει, με τον ευθύβολο και ζωντανό τρόπο που μας έχει συνηθίσει ο συγγραφέας, εφιαλτικές σκηνές αποκτήνωσης των ανθρώπων, εμφύλιες διαμάχες και την πρωτόγονη βία που επικρατεί σε κάθε σημείο του μυθιστορηματικού του κόσμου όταν καταλύεται κάθε έννοια και θεσμός.

Σε μια ηλικία όπου είναι δύσκολο να ασπαστείς την μοναχικότητα και την σιωπή μιας ανάγνωσης δίχως πολύχρωμες εικόνες, είναι ενθαρρυντικό να διαπιστώνεις πως τα νέα παιδιά έχουν την δυνατότητα να περάσουν από την παιδική στην ενήλικη λογοτεχνία με τους δικούς τους όρους - με καθαρή λογοτεχνική γλώσσα και συνθήκες ρεαλισμού.

ΥΓ: Το βιβλίο απέσπασε το Λογοτεχνικό Βραβείο του ηλεκτρονικού περιοδικού Αναγνώστης (πρώην Διαβάζω) για το 2013 στην κατηγορία του Εφηβικού Βιβλίου

Χρυσούλα Γούναρη

Διαμάντια μέσα στα σκουπίδια

Οι άρχοντες των σκουπιδιών είναι ένα επικό μπαρόκ, θα λέγαμε, μυθιστόρημα, μια τρομαχτική μελλοντολογική ματιά πάνω στην τοιχογραφία μιας κοινωνίας που έχει καταρρεύσει υπό το βάρος των κακών πολιτικών και των αδιεξόδων που έχουν δημιουργήσει.

Διαβάζουμε το μυθιστόρημα και μας έρχονται στο νου οι εικόνες των κάθε είδους ταραχών που έχουμε δει να συμβαίνουν, εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, στην Ευρώπη και αλλού. Βλέπουμε με έντονη παραστατικότητα την καταστροφή των κοινωνικών δομών, την απελπισία των πολιτών, τη στέρηση και την ανεργία, την επιθετικότητα, την ανυπαρξία σχέσεων, την εξαθλίωση, τη διαφθορά, κι εντέλει την απαξίωση κάθε αξίας. Η κοινωνία στο βιβλίο του Παπαθεοδώρου παράγει μόνο σκουπίδια, τα σκουπίδια είναι το μέλλον και η μοναδική πλουτοπαραγωγική πηγή της. Επιπλέον το ζοφερό μυθιστορηματικό παρόν μας γυρίζει μ’ ένα σταθερό rewind πίσω στην πραγματική Ιστορία. Κάθε κοινωνικό και ιστορικό φαινόμενο που ξέρουμε να έζησε ο πολιτισμός μας στο παρελθόν, είναι παρόν και οργανικά ενταγμένο στην πλοκή του βιβλίου: Αποικιοκρατία και εκμετάλλευση της Μαύρης ηπείρου, φασισμός, δικτατορίες και βασιλείες, επαναστάσεις, συγκεντρωτισμός, ρατσιστικό μίσος, εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, οικονομικά συμφέροντα, πανίσχυρα ΜΜΕ, καταδυνάστευση από την εκκλησία, εμφάνιση νέων θεών, κυνήγι μαγισσών, νέες σταυροφορίες... Παρούσες αλλά ανίσχυρες, η τεχνολογία και η επιστήμη, με την τελευταία να προσπαθεί να προβλέψει μέσω μοντέλων τι πρόκειται να έρθει.

Εφιάλτης γραμμένος με δύναμη καθώς πατάει γερά στην Ιστορία, η οποία ενώ κρύβεται πίσω από τη μυθοπλασία, και την κινεί, μας εμφανίζει υπόγεια σε κάθε σελίδα τις αναφορές της. Εφιάλτης η απώλεια της προσωπικής ταυτότητας- ο ρακοσυλλέκτης λαός είναι οι Τζο, εφιάλτης οι χαμένες προσδοκίες για πρόοδο σ’ έναν κόσμο που δεν σώζεται με τίποτα. Εφιάλτης πραγματικός και μεταφορικός, αφού τα ‘σκουπίδια’ σηματοδοτούν κάθε πτυχή της ζωής.

Και η κάθαρση, πότε έρχεται; Έρχεται την Ώρα μηδέν όταν όλα έχουν καταστραφεί. Είναι η ώρα κατά την οποία η ανθρωπότητα επιστρέφει στην κοιτίδα της παιδικής της ηλικίας και οδηγείται να ανακαλύψει πάλι την αγνότητα και τις ηθικές αξίες που θα ξαναχτίσουν τον κόσμο από την αρχή. «Πάμε πάλι από την αρχή», οι μοναδικές λέξεις που μπορεί να προφέρει η Τζίμπα, θυμίζουν πως αυτή η αρχή ξεκίνησε από την Αφρική.

Τα πρόσωπα του έργου: οι επιστήμονες κλεισμένοι στις ιδέες τους, οι διεφθαρμένοι αστοί, οι τρεις μισθοφόροι, δολοφονικές μηχανές, ο λαός, μια μάζα που άγεται και φέρεται από τα γεγονότα και τους κάθε λογής σωτήρες. Στην πορεία προς τη μελλοντική αναδιάρθρωση της κοινωνίας, όλοι κάνουν επιλογές. Από τους μισθοφόρους, ο Μαξ παραμένει δολοφόνος και ο Ντιέγκο πεθαίνει. Ο Πολ προχωράει μαζί με τους αστούς- τους επιστήμονες και την οικογένεια Τζέφερσον – αναζητώντας τις παλιές καλές ρίζες, φαντασιώνοντας την ανακάλυψη ενός νέου και καλύτερου κόσμου. Αλλάζουν, όχι για να σώσουν το τομάρι τους, αλλά γιατί αντιλαμβάνονται ότι έπιασαν πάτο και ότι όλα θα πρέπει να μπουν σε νέες βάσεις.

Αυτός ο παλιός Νέος κόσμος με τις παράλληλες κινηματογραφικές σεκάνς, θυμίζει τα φιλμ των Τζον Κάρπεντερ και Ρίντλεϊ Σκοττ και φτιάχνει ένα σίγουρα γερό σενάριο για ταινία!

Όλα τα μυθιστορήματα του Βασίλη Παπαθεοδώρου, είτε είναι παιδικά (Το μεγάλο ταξίδι της κίτρινης πάπιας, Ιπτάμενες σελίδες) είτε εφηβικά, όπως οι Εννέα Καίσαρες και Διαπασών (Καστανιώτης), χαρακτηρίζονται από την εξαιρετική πλοκή τους. Ο Βασίλης Παπαθεοδώρου ξέρει να γράφει μυθιστόρημα, το οποίο ξεπερνά κατά πολύ τη γνωστή στο νεανικό κοινό ανασύνθεση της καθημερινής μικροκλίμακας- φιλίες, σχολείο, γονείς, σχέσεις- όσο αιχμηρά κι αν αποτυπώνονται, όπως στο θαυμάσιο Με λένε σύννεφο (Πατάκης) της Αγγελικής Δαρλάση.

Το γεγονός ότι τα βιβλία του Βασίλη Παπαθεοδώρου κατατάσσονται στο χώρο του νεανικού/παιδικού βιβλίου, δεν σημαίνει επίσης ότι ορισμένα απ’ αυτά, όπως τα Χνότα στο τζάμι (Κέδρος) και το τελευταίο Οι άρχοντες των σκουπιδιών, δεν μπορούν να θεωρηθούν βιβλία cross over και να διαβαστούν και από ενήλικους αναγνώστες. Στοιχεία που τα εντάσσουν σ’ αυτή την κατηγορία είναι αφενός το θέμα τους- μυθιστορήματα δυστοπικά τα οποία αγγίζουν την επιστημονική φαντασία- και αφετέρου η γραφή, η σύνθεση και η ανάπτυξη.

Μια τελευταία παρατήρηση που προσθέτει στην ιδιαιτερότητα του έργου του Βασίλη Παπαθεοδώρου: στα μυθιστορήματά του, οι πρωταγωνιστές είναι κάθε ηλικίας, πράγμα που σημαίνει ότι αναιρείται το γνωστό λογοτεχνικό στερεότυπο που επιδιώκει την ταύτιση των αναγνωστών με τους ήρωες, ιδιαίτερα στα παιδικά/νεανικά βιβλία, καθώς κάθε βιβλίο έχει τη δική του αυθαίρετη δυναμική όπου κάθε αναγνώστης κάνει τις επιλογές του.

Μαρίζα Ντεκάστρο

Power – Violence – Corruption – Garbage – Utopia – Dystopia

This novel presents a stirring and alarming glimpse at a fictional future society that is socially and economically bankrupt. Democracies have become monarchies, military and mass media moguls rule, and the world is being electronically manipulated. All resistance is violently suppressed. Garbage is the new major commodity, which causes exploitation and wars. Most people survive as mere rag pickers. In the story, our protagonist, a well-known politician and his family, three scientists, a mercenary and a girl are being persecuted. Facing hardship, misery, and the fear of dying, they fight to build another kind of society. In the end, a hopeful new beginning comes about through the bravery of those at the »absolute bottom«. Vassilis Papatheodorou, whose books for adolescents have received multiple awards, explores socio-political and economic questions in a gripping way. (Age: 14+)

Οδηγίες πλεύσης στον κόσμο των μεγάλων

Μια κοινωνία σε αποσύνθεση, ένας κόσμος που έχει φτάσει στα όριά του: εγκληματικότητα, διαφθορά, καταστροφή των κοινωνικών δομών και του περιβάλλοντος, φτώχεια. Αυτός ο κόσμος μάς θυμίζει τον δικό μας στον οποίο κάποιοι αντιστέκονται προσπαθώντας να κρατήσουν την ανθρωπιά τους και τις ηθικές αξίες του πολιτισμού. Η ιστορία μοιάζει να ξαναγράφεται από την αρχή περνώντας από όλα τα στάδια που θα οδηγήσουν στην κάθαρση. Εφιαλτικό, όμως στο βάθος και πολύ πραγματικό, κάτι σαν το φιλμ Blade runner σε βιβλίο. Συστήνεται σε νέους ενηλίκους.

Μαρίζα Ντεκάστρο

Μια κοινωνία σε αποσύνθεση, ένας κόσμος που έχει φτάσει στα όριά του: εγκληματικότητα, διαφθορά, καταστροφή των κοινωνικών δομών και του περιβάλλοντος, φτώχεια. Η ιστορία μοιάζει να ξαναγράφεται από την αρχή περνώντας από όλα τα στάδια που θα την οδηγήσουν στην κάθαρση. Εφιαλτικό, αλλά στο βάθος πολύ ρεαλιστικό.

Μαρίζα Ντεκάστρο

Παιδικά βιβλία, αντίδοτο στη κρίση

Ένα βιβλίο που θα μοιραστείτε επί ίσοις όροις με τον έφηβο του περιβάλλοντός σας είναι οι «Άρχοντες των σκουπιδιών» του Βασίλη Παπαθεοδώρου (εκδ. Καστανιώτη, σελ. 336, τιμή: 15,98). Ο καθηγητής Μάριο Πελεγκρίτι, βάσει επιστημονικών μελετών και ανθρωπολογικών στοιχείων, έχει προβλέψει τη σημερινή κατάσταση. Ο συγγραφέας περιγράφει με πολύ δυνατές εικόνες αυτό που σήμερα ζούμε στη χώρα μας. Άνθρωποι που περιφέρονται στους δρόμους με καρότσια των σούπερ μάρκετ γεμάτα από «άχρηστα» αντικείμενα, μαζεμένα από κάδους σκουπιδιών, δίπλα σε άδεια μαγαζιά, ανάμεσα σε διαδηλώσεις και φυλετικές συγκρούσεις.

Ρακοσυλλέκτες, άστεγοι, άνεργοι, άνθρωποι απελπισμένοι που αυτοκτονούν, άλλοι που είναι εθισμένοι στο διαδίκτυο με την ψυχολογία του όχλου, εθισμένοι και κατευθυνόμενοι από ένα αόρατο πανόπτικον. Αλλά και πολιτικοί, μισθοφόροι, επιστήμονες και επιχειρηματίες που εξακολουθούν να ευημερούν σε βάρος της εξαθλιωμένης πλειοψηφίας. Όλοι οι άστεγοι έχουν ίδιο όνομα, λες και απαντούν σε κωδικό. Αντιδικούν για υπολείμματα τροφής, περιχαρακωμένοι στα χαρτόκουτά τους.

Η παγκοσμιοποίηση έχει τη μορφή των ταραχών, της κλιματικής διαταραχής και της ανεργίας. Μια δυστοπική κοινωνία, που προσομοιάζει σε απολυταρχικό καθεστώς. Ένα βιβλίο που θυμίζει το σκοτεινό παρόν και το ζοφερό μέλλον, ως την αντίστροφη μέτρηση του ανθρώπινου πολιτισμού. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί κινηματογραφική γραφή, κοφτή, δίχως ηθικολογίες και διδακτισμό, με υπαινικτικές αναφορές σε κομβικές στιγμές της Ιστορίας.

Θάλεια Καραμολέγκου

Στην κοινωνία των σκουπιδανθρώπων

Οι άρχοντες των σκουπιδιών

Ο πολυγραφότατος και πολυβραβευμένος συγγραφέας Βασίλης Παπαθεοδώρου ξεπερνάει τον εαυτό του, με ένα εκπληκτικό βιβλίο που αναφέρεται σε σημεία των καιρών και αφορά εξίσου έφηβους και ενήλικες. Το μυθιστόρημα Οι άρχοντες των σκουπιδιών εκδόσεις Καστανιώτη, προσεγγίζει και αναλύει έναν κόσμο και μια κοινωνία που αποσυντίθενται με ταχύτατους ρυθμούς και στον οποίο η ανεργία, η οικονομική κρίση, η εγκληματικότητα, η καταστροφή του περιβάλλοντος, οι προπηλακισμοί πολιτικών, οι άνθρωποι που τρώνε σκουπίδια, οι άστεγοι αποτελούν καθημερινή εικόνα που δυστυχώς δεν απέχει καθόλου πλέον από την εικόνα της Ελλάδας σήμερα.

Ο συγγραφέας μετά την παρουσίαση των ηρώων και των περιπετειών τους στο σήμερα κάνει ένα rewind και διατρέχει αλληγορικά τις διάφορες ιστορικές περιόδους (2ος Παγκόσμιος Πόλεμος, Γαλλική Επανάσταση, Μεσαίωνας, Σταυροφορίες, Ρωμαϊκή εποχή, πόλεις-κράτη) μέσω των ηρώων του, οι οποίοι προσπαθούν να ισορροπήσουν και να βρουν το ρόλο τους μέσα στις νέες συνθήκες.

Ένα μικρό κορίτσι, τρεις πληρωμένοι δολοφόνοι, μια ομάδα επιστημόνων, ένας πολιτικός και η οικογένειά του διασχίζουν όλη τη χώρα κι όλες τις εποχές, σε ένα ανθρωποκυνηγητό χωρίς έλεος. Σε ένα περιβάλλον που αλλάζει από μέρα σε μέρα, όπου κάποιοι θα προσπαθήσουν να μείνουν ίδιοι, ενώ κάποιοι άλλοι να ανακαλύψουν ποιοι πραγματικά είναι. Σε ένα νέο κόσμο όπου τα σκουπίδια έρχονται να παίξουν το ρόλο του ύψιστου αγαθού προς πώληση και ανταλλαγή και οι άνθρωποι εξαθλιωμένοι αναγκάζονται να στραφούν στη συλλογή των απορριμμάτων για βιοποριστικούς λόγους και να ονομάζονται σκουπιδάνθρωποι, καθώς τίποτα πια δεν τους διαχωρίζει από αυτά. Μέχρι που φτάνει η Ώρα Μηδέν, την οποία είχαν προβλέψει οι επιστήμονες χωρίς να μπορούν να φανταστούν το μέγεθός της, γίνεται η μεγάλη έκρηξη και το ρολόι της Ιστορίας αρχίζει να γυρίζει με ταχύτατους ρυθμούς προς τα πίσω.

Όλοι οι ήρωες περνάνε από διάφορα στάδια και βιώνουν ξεχωριστά, αλλά με την ίδια ένταση, τα γεγονότα που κυριολεκτικά τους συνεπαίρνουν σε μια δίνη ραγδαίων αλλαγών. Ωστόσο θα σταθώ σε δύο ήρωες που οι ζωές τους ενώνονται από την αρχή του μυθιστορήματος, δίνουν απαντήσεις μέσα από τη στάση ζωής τους σε πολλά αναπάντητα ερωτήματα της εποχής μας καθ’ όλη τη διάρκεια του βιβλίου και κλείνουν το μυθιστόρημα με τον πλέον ανατρεπτικό τρόπο. Το μικρό μαύρο κορίτσι, που αποφασίζουν οι μισθοφόροι να το ονομάσουν Τζίμπα (σκουπιδάνθρωπος) αφού δεν λέει το όνομά του και γενικότερα δεν μιλάει καθόλου μετά τη δολοφονία των γονιών της και ο Πολ, ο μισθοφόρος που αν και ψυχρός εκτελεστής θα βρει μέσα του τον άνθρωπο και θα πάρει υπό την προστασία του το μικρό κορίτσι, ρισκάροντας την ίδια του τη ζωή, για να την οδηγήσει σε ασφαλές μέρος. «Και εγώ τελικά θέλω να βρω κάτι να πιστέψω. Ίσως και να ‘ναι αυτό...» αναφέρει ο Πολ σε ένα σημείο του βιβλίου εννοώντας ότι τελικά το αληθινό ενδιαφέρον για το συνάνθρωπο αποτελεί την κινητήρια δύναμη της ανθρώπινης ύπαρξης. Όσο και αν το μυθιστόρημα εστιάζει στη γενικότερη αδιαφορία της κοινωνίας για τα μέλη της, υπάρχουν φράσεις που δείχνουν το δρόμο προς την ελπίδα και την αισιοδοξία, όπως όταν ο μισθοφόρος Πολ λέει χαρακτηριστικά: «δεν είμαι καθόλου περήφανος για αυτά που έχω κάνει. Άνθρωπος είχα γεννηθεί, δεν ήταν ανάγκη να γίνω ζώο για να ξαναγίνω άνθρωπος. Θα μπορούσα να παραμείνω έτσι από την αρχή...». Η αρχή, η καινούρια αρχή για κάθε άνθρωπο και για την κοινωνία μας εμφανίζεται πολλές φορές μέσα στο βιβλίο με μια φράση: «πάμε πάλι ξανά από την αρχή» που αρχικά δηλώνει φόβο και απειλή και καταλήγει να σημαίνει την ελπίδα για ένα νέο αύριο.

Ένα επίκαιρο βιβλίο, που αποδεικνύει πως τα όρια μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας, ανθρωπιάς και αποκτήνωσης, αξιοπρέπειας και υποταγής, τα χωρίζει τελικά μια πολύ λεπτή γραμμή. Αν ο στόχος ενός βιβλίου είναι να σε παρασύρει με τη γραφή του, να εξάψει τη φαντασία σου, να σε κρατήσει άγρυπνο μέχρι το πρωί για να το τελειώσεις αλλά και να αφυπνίσει τη συνείδηση και τα βαθιά συναισθήματα και του πιο αδιάφορου τότε μπορώ να δηλώσω απερίφραστα και ανερυθρίαστα ότι οι «Άρχοντες των σκουπιδιών» πέτυχαν σε όλα. Η κινηματογραφική πλοκή, οι έντονες και επίκαιρες εικόνες, οι αλλαγές και η ποικιλομορφία των ηρώων όπως και οι ανατροπές και αναδρομές που γίνονται μέχρι το τέλος είναι αδύνατο να αφήσουν ασυγκίνητο και τον πιο δύσκολο αναγνώστη, που στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν έχει ηλικία.

Τζίνα Πανδρούλα

«Πάμε πάλι από την αρχή». Έτσι τελειώνει το μυθιστόρημα, αλλά θα μπορούσε να είναι και αρχή του. Πρωταγωνιστές είναι οι σκουπιδότοποι, ό,τι πιο πολύτιμο έχει η κάθε χώρα και προσπαθεί να το διαφυλάξει με όλα τα μέσα, σκληρά και απάνθρωπα, σε μια εποχή που ο κόσμος προχωρεί προς την Ώρα Μηδέν, όταν η διαφθορά, η πείνα, η ανεργία, η βία και η εγκληματικότητα απλώνονται με γρήγορους ρυθμούς. Οι ήρωες, καλοί και κακοί, έρμαια των συνθηκών, μένουν κολλημένοι στα παλιά ιδανικά, υπάρχουν όμως και μερικοί που θέλουν να ανακαλύψουν τον βαθύτερο εαυτό τους. Μερικές φορές οι συγγραφείς, θέλοντας να καυτηριάσουν όσα συμβαίνουν στην εποχή μας, γράφουν υπό το κράτος του πάθους και της οργής και το αποτέλεσμα είναι ένα δημιούργημα-καταγγελία. Ο συγγραφέας όμως δεν έπεσε σε αυτή την παγίδα. Έγραψε ένα αλληγορικό και ευρηματικό μυθιστόρημα που περιγράφει τους κύκλους του ιστορικού παρελθόντος ως τις μέρες μας με όλα τα μεγάλα γεγονότα που συγκλόνισαν την ανθρωπότητα. Γρήγορη γραφή, συνεχείς ανατροπές, βιβλίο που διαβάζεται μονορούφι. Θα το απολαύσουν οι έφηβοι αλλά και οι μεγάλοι.

Λίτσα Ψαραύτη

«Πάμε πάλι... ξανά από την αρχή». Η φράση αυτή ακούγεται τόσο στην αρχή, όσο και κατά τη διάρκεια και στο τέλος του καινούργιου βιβλίου του βραβευμένου συγγραφέα Βασίλη Παπαθεοδώρου Οι άρχοντες των σκουπιδιών, καθιστώντας την εμβληματική. Σε έναν κόσμο που μαστίζεται από βία, εγκληματικότητα, διαφθορά, πνευματική, οικονομική και υλική ένδεια, τα σκουπίδια έρχονται να παίξουν το ρόλο του ύψιστου αγαθού προς πώληση και ανταλλαγή, αντικαθιστώντας τις λοιπές πρώτες ύλες. Άνθρωποι εξαθλιωμένοι αναγκάζονται να στραφούν στη συλλογή των απορριμμάτων για βιοποριστικούς λόγους. Μέχρι που αρχίζουν και αυτοί οι ίδιοι να γίνονται ένα με τα σκουπίδια, να εξαθλιώνονται ακόμα περισσότερο, να μην υπολογίζουν τίποτα, να μην έχουν κανέναν ηθικό φραγμό. Έτσι, όταν γίνεται η «μεγάλη έκρηξη» και η Παγκόσμια Ιστορία αρχίζει να κυλά προς τα πίσω, ήταν σαν φυσικό επακόλουθο της κατάστασης που όλοι είχαν δημιουργήσει.

Ο Παπαθεοδώρου καταπιάνεται πάλι με ένα κοινωνικοπολιτικό θέμα, όπως άλλωστε και στα υπόλοιπα νεανικά βιβλία του (Στη Διαπασών, Χνότα στο τζάμι, Άλφα). Ο τρόπος γραφής του, ενώ θα μπορούσε να είναι καταγγελτικός και διδακτικός, εντούτοις δεν είναι (ευτυχώς), δίνοντας βάρος στην εξέλιξη της ιστορίας και αφήνοντας τους χαρακτήρες του να εξελιχθούν και να πλαστούν μέσω αυτής.

Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο περιγράφεται η κατάσταση που επικρατεί σήμερα, με τους άστεγους, τους άνεργους, τις αυτοκτονίες, τους ρακοσυλλέκτες. Στο δεύτερο ξετυλίγεται ένα φρικτά δυστοπικό μέλλον, που ενδεχομένως να είναι και πιο κοντά μας απ’ όσο εμείς πιστεύουμε. Τρεις παράλληλες ιστορίες εκτυλίσσονται, αλληλοσυμπληρώνονται και τέμνονται καθ’ όλη τη διάρκεια του βιβλίου. Οι ήρωες είναι από την πολιτική, την επιστήμη, είναι μισθοφόροι, είναι παιδιά. Ο καθένας προσπαθεί να οχυρωθεί πίσω από το ρόλο του, να συνεχίσει να τον υποδύεται καθώς όλα καταρρέουν γύρω του, να ξεφύγει στο τέλος από αυτόν κάνοντας την υπέρβασή του. Κάποιοι θα τα καταφέρουν, κάποιοι άλλοι όχι. Ένα ανελέητο κυνηγητό στην ήπειρο (η χώρα δεν κατονομάζεται, στοιχείο παγκοσμιοποίησης) μεταξύ των ομάδων, όπου τα όρια μεταξύ θύτη και θύματος συχνά συγχέονται και μερικές φορές αναστρέφονται. Ο κάθε ήρωας στην ουσία προσπαθεί να επιζήσει σε αυτό το ζοφερό περιβάλλον, επιζητώντας παράλληλα και ένα ταξίδι αυτογνωσίας. Και καθώς η Επιστήμη συνεχίζει να κάνει άλματα προς τα εμπρός, η κοινωνία, η πολιτική, η θρησκεία, η θέση των φύλων, κ.λπ., βαίνουν προς τα πίσω. Ο Παπαθεοδώρου διατρέχει αλληγορικά τις διάφορες ιστορικές περιόδους (Παγκόσμιος Πόλεμος, Γαλλική Επανάσταση, Μεσαίωνας, Αρχαιότητα) μέσω των ηρώων του, οι οποίοι προσπαθούν να ισορροπήσουν στις νέες συνθήκες.

Το μυθιστόρημα διαβάζεται μονορούφι, καθώς είναι γραμμένο με κινηματογραφικό τρόπο, έχοντας συνεχή και κλιμακούμενη δράση και ανατροπές. Λειτουργεί δε σε πολλά επίπεδα, έτσι ώστε ο κάθε αναγνώστης, ανάλογα με την ηλικία και τις γνώσεις του, να λαμβάνει τα δικά του μηνύματα σε όποιο από τα επίπεδα του βιβλίου επιθυμεί. Ο Παπαθεοδώρου τελικά καταφέρνει να κλείσει πονηρά το μάτι τόσο στους νέους όσο και στους ενήλικες, δίνοντας ένα μυθιστόρημα το οποίο λειτουργεί πραγματικά ως «γέφυρα» μεταξύ των δύο κατηγοριών αναγνωστών, δικαιώνοντας έτσι και με το παραπάνω την ένταξή του στην κατηγορία «Γέφυρες» της λογοτεχνίας των Εκδόσεων Καστανιώτη.

Λίτσα Ψαραύτη

Ο καθηγητής Μάριο Πελεγκρίτι μπορεί να προβλέπει το μέλλον. Όχι, μην πάει το μυαλό σας σε γυάλινες σφαίρες, ντελβέ από καφέ ή διάφορους άλλους τσαρλατανισμούς. Καθηγητής είναι. Και μέσα από την επιστήμη του, αποδεδειγμένα, με στοιχεία που έχει μαζέψει επιμελώς, οικονομικά, κοινωνικά, ανθρωπολογικά στοιχεία, με θαυμαστή ακρίβεια έχει προβλέψει εδώ και τέσσερα χρόνια την σημερινή κατάσταση.

…

Άνθρωποι να σέρνουν καρότσια από τα σουπερμάρκετ, να πλησιάζουν τους κάδους των σκουπιδιών και να μαζεύουν όποιο αντικείμενο τους φαινόταν χρήσιμο, σωρεύοντας το στα καρότσια. Δρόμοι με άδεια μαγαζιά ή καταστήματα που είχαν κλείσει, ελλείψεις στα παντοπωλεία, διαδηλώσεις για την ανεργία και για την ακρίβεια, ταραχές. Επίσης, έδειχνε εικόνες από ξεσπάσματα βίας στους δρόμους, λιντσαρίσματα πολιτικών προσώπων, φυλετικές συγκρούσεις.

…

Αυτή την εικόνα παρουσιάζει το μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας. Υπάρχει και ένα άλλο, κατά πολύ μικρότερο, στο οποίο ανήκουν πλούσιοι, επιχειρηματίες και πολιτικοί οι οποίοι έχουν συγκεντρώσει όλον τον πλούτο του πλανήτη, αφήνοντας τις πλατιές μάζες να ζουν σε συνθήκες εξαθλίωσης. Είναι όμως και ένας τρίτος πόλος, της απόλυτης ένδειας, που τροφοδοτείται από την συνεχώς συρρικνούμενη μεσαία τάξη η οποία αιμορραγεί χάνοντας τα κεκτημένα δικαιώματά της. Στον τρίτο αυτό πόλο, οι άστεγοι, Τζο ονομάζονται όλοι, παλεύουν για ένα χαρτόκουτο, για ένα άδειο κονσερβοκούτι, για ένα ίχνος τυριού σε ένα πεταμένο χαρτί. Μοναδική «ιδιοκτησία» τους ένα κομμάτι χαρτόνι και η θέση κάτω από ένα παγκάκι, που την υπερασπίζονται σαν να είναι πολυτελής βίλα.

Ο κόσμος εξεγερμένος από την οικονομική ανέχεια προπηλακίζει τους πολιτικούς, τους επιτίθεται με αυγά, γιαούρτια, ντομάτες, αλλά -απίστευτο ε;- εξακολουθεί να πείθεται από τους καθησυχασμούς τους και τα ψεύτικα λόγια τους. Οι δε πολιτικοί, ικανοποιημένοι που ακόμα τα ψεύτικα λόγια τους μπορούν ακόμα να επηρεάζουν τις μάζες, δεν αντιλαμβάνονται ότι ολόκληρος ο κόσμος είναι ένα καζάνι που βράζει.

…

Οι δείκτες ανεργίας αυξήθηκαν ραγδαία σε όλο το Δυτικό Κόσμο, τράπεζες έκλειναν, οι καταθέσεις μειώνονταν, κόσμος σχημάτιζε ουρές για να πάρει τα λεφτά του, είδη πρώτης ανάγκης άρχισαν να σπανίζουν. Κοντά σε αυτά υπήρχαν φονικά καιρικά φαινόμενα ακόμα και σε μέρη που φημίζονταν για την ηρεμία τους, όπως ένας ανεμοστρόβιλος σε λίμνη της Ελβετίας, ξηρασία και καύσωνας στην Σκανδιναβία, παγετός στην Αραβική Χερσόνησο. Οι παραδοσιακές καλλιέργειες παγκοσμίως είχαν υποστεί τεράστιες καταστροφές.

…

Όμως, και παγκοσμίως τα νέα ήταν εξίσου μαύρα: διαδηλωτές να εισβάλουν σε κοινοβούλια, να γρονθοκοπούν αδιάκριτα κυβερνητικούς και αντιπολιτευόμενους βουλευτές, κυβερνήσεις να παραιτούνται, οδοφράγματα να στήνονται στους δρόμους. Όλος ο κόσμος φαινόταν να βρίσκεται σε αναβρασμό.

…

Τις τελευταίες μέρες η πρωτεύουσα είχε γεμίσει με πλήθη διαδηλωτών από περιοχές γύρω από την πόλη, με τοπικούς άρχοντες, με χωρικούς που ζούσαν σε χωριά έξω από το κέντρο της χώρας. “Τα σκουπίδια είναι δικά μας, μη μας τα κλέβετε” έγραφαν τα τεράστια πανό που κρατούσαν. Ούρλιαζαν στις ντουντούκες, διεκδικώντας μερίδιο από τα κέρδη και από τη διαχείριση των απορριμμάτων που παράγονταν στις περιοχές τους.

…

Οι νέες οικονομικοκοινωνικές συνθήκες έχουν επιβάλει μια νέα τάξη πραγμάτων. Τα καθεστώτα γίνονται όλο και πιο απολυταρχικά. Η δημοκρατία και ο σεβασμός στην ανθρώπινη ύπαρξη έχουν μείνει πλέον μοναχά ως λήμματα στο λεξικό. Ο πλούτος, σε παγκόσμιο επίπεδο, δεν πηγάζει από την παραγωγή και εμπορία αγαθών αλλά από την επεξεργασία των σκουπιδιών. Και αυτό γιατί αφού όλοι οι φυσικοί πόροι έχουν στερέψει δεν μένει τίποτα άλλο παρά η ανακύκλωση των ήδη χρησιμοποιημένων υλικών. Μια ανακύκλωση που έχει οδηγήσει ακόμα και σε πολέμους μεταξύ κρατών. Όσο για τα σκουπίδια που παράγουν οι κάτοικοι των πόλεων; Ούτε χρυσάφι να ήταν…

…

Στην αρχή, οι σκουπιδοφύλακες παρουσιάστηκαν σαν κάτι που θα προσέφερε εγγυήσεις τουλάχιστον για την ηρεμία των γειτονιών. Θα πέρναγαν, θα μάζευαν τα σκουπίδια, μαζί με αυτά και τα μέταλλα, κι έτσι οι συμμορίες δε θα χρειάζονταν να έρθουν αφού δε θα υπήρχε λεία. Όσο περνούσαν όμως οι μέρες και οι βδομάδες, οι διάφορες σπείρες επιτίθονταν στους σκουπιδοφύλακες -κάποιους από αυτούς τους είχαν ρίξει και στις σκουπιδιάρες, με σκοπό να τους ληστέψουν. Έτσι εμφανίστηκαν και οι πρώτοι φρουροί, που όσο πήγαινε και πύκνωναν. Στο τέλος, κατέληξαν να αποτελούν κράτος εν κράτη, να πυροβολούν για την πλάκα τους στον αέρα, εκφοβίζοντας τους κατοίκους. Οι συμμορίες είχαν μεν μαζευτεί, αλλά οι μισθοφόροι σκουπιδοφύλακες με τα αυτόματα ήταν ακόμα πιο άγριοι.

…

Το «Οι άρχοντες των σκουπιδιών» -κυκλοφόρησε το 2012 από τις εκδόσεις Καστανιώτη- είναι ένα συγκλονιστικό βιβλίο. Σου ανοίγει τα μάτια και σου λέει: «δες». Και το κυριότερο.. σου λέει: «κουνήσου». Είναι υπέροχο, αληθινό, ανθρώπινο, γεμάτο με έντονες εικόνες, απίστευτη πλοκή και ανατροπές. Μπορεί όλα αυτά να συμβαίνουν σε ένα βιβλίο, αλλά όπως έχετε ήδη αντιληφθεί δεν απέχουν και πολύ από τα όσα γίνονται γύρω μας στην Ελλάδα του ΔΝΤ, στην Ελλάδα του μνημονίου, στην Ελλάδα του 2012.

Οι αληθινοί ανθρώπινοι χαρακτήρες του και όλα όσα βιώνουν εκείνοι στις σελίδες του γεμίζουν τον αναγνώστη -παιδί, έφηβο, ενήλικο ή ηλικιωμένο- αγωνία που τον συντροφεύει από την αρχή μέχρι το τέλος του. Είναι ένα ζωντανό και δυνατό ανάγνωσμα που θα χαραχτεί στο μυαλό και στην καρδιά σας. Καλά θα κάνουμε να λάβουμε σοβαρά υπ’ όψιν τα μηνύματα του συγγραφέα ώστε να μη ζήσουμε εμείς και κυρίως τα παιδιά μας, αυτά που βιώνουν οι ήρωες του στο συγκλονιστικό «Οι άρχοντες των σκουπιδιών».

Ολυμπία Κατσένη

«Ένας κόσμος και μια κοινωνία που αποσυντίθενται με ταχύτατους ρυθμούς. Ανεργία, οικονομική κρίση, εγκληματικότητα, καταστροφή του περιβάλλοντος, προπηλακισμοί πολιτικών, άνθρωποι που τρώνε σκουπίδια, άστεγοι. Μέχρι που έρχεται τελικά η Ώρα Μηδέν και γίνεται η μεγάλη έκρηξη, καθώς το ρολόι της Ιστορίας αρχίζει να τρέχει προς τα πίσω.

Ένα κορίτσι, τρεις πληρωμένοι δολοφόνοι, μια ομάδα επιστημόνων, ένας πολιτικός και η οικογένειά του διασχίζουν όλη τη χώρα κι όλες τις εποχές, σε ένα ανθρωποκυνηγητό χωρίς έλεος.

Σε ένα περιβάλλον που αλλάζει από μέρα σε μέρα, όπου κάποιοι θα προσπαθήσουν να μείνουν ίδιοι, ενώ κάποιοι άλλοι να ανακαλύψουν ποιοι πραγματικά είναι.

Ένα νεανικό μυθιστόρημα από τον Βασίλη Παπαθεοδώρου, γραμμένο με κινηματογραφική δράση και συνεχείς ανατροπές. Ένα επίκαιρο βιβλίο, που αποδεικνύει πως τα όρια μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας, ανθρωπιάς και αποκτήνωσης, αξιοπρέπειας και υποταγής, τα χωρίζει τελικά μια πολύ λεπτή γραμμή.»

Και, βέβαια, προσθέτω εγώ, στα όσα παραστατικά αναφέρονται στο οπισθόφυλλο, ο Βασίλης Παπαθεοδώρου εξακολουθεί να μας εκπλήσσει τόσο με την πρωτοτυπία των ιδεών του, όσο και με την ανάπτυξή τους. Αξιόπιστος παλμογράφος των καιρών μας, ανήσυχο πνεύμα και, κυρίως, ευαισθητοποιημένο, δίνει μεγάλο βάρος στα καθημερινά προβλήματα των ανθρώπων που, φυσικά, από ένα σημείο και μετά, αποκτούν καθολικότητα και απειλούν με τεράστιες ανατροπές τη ζωή μας. Αυτή τη φορά, με επίκεντρο τα σκουπίδια, και με παιγνιώδη διάθεση η οποία, όμως, συνοδεύεται και από το φόβο που περικυκλώνει τον πλανήτη, σκαρφίζεται μια πανέξυπνη ιστορία στην οποία, με ιλιγγιώδη ταχύτητα, μπλέκει περίτεχνα την πολιτική, τις ιδεολογίες, τις εξουσίες, τους φορείς των εξουσιών που τη μια στιγμή κυριαρχούν και την άλλη στιγμή ψάχνουν τρύπα για να κρυφτούν, και υποχρεώνει το αναγνωστικό του κοινό το οποίο, ειρήσθω εν παρόδω, αυξάνεται διαρκώς, να παρακολουθεί με κομμένη ανάσα τις εξελίξεις που μοιάζουν με χιονοστιβάδες. Σκοτεινοί αλλά και φωτεινοί χαρακτήρες, ήρωες που συγχύζουν τη φιλοδοξία με τη ματαιοδοξία, δράση που παρασύρει τα πάντα στο πέρασμά της και υποδειγματική διορατικότητα συνθέτουν αυτό το μεστό βιβλίο το οποίο, όπως θα διαπιστώσετε και εσείς, διαβάζεται σαν νεράκι. Α, και να μην ξεχνάτε ποτέ πως, κάτω από τα σκουπίδια βρίσκουμε, συχνά, τα πιο εκθαμβωτικά διαμάντια. Κυρίως τα λογοτεχνικά.

Ανδρέας Κούνιος

Στον πολιτισμό των σκουπιδιών

Τρόμος και ελπίδα για την ανθρωπότητα μετά την παγκόσμια κρίση

Η εικόνα των αθλίων, καθώς διασχίζουν τις γειτονιές της Αθήνας κρατώντας έναν γάντζο κι ανασκαλεύουν τα σκουπίδια ψάχνοντας μέταλλα ή σπρώχνουν ένα κλεμμένο καρότσι του σούπερ μάρκετ γεμάτο με ανακυκλώσιμα υλικά, μαρτυρά άραγε μια εν τω γίγνεσθαι «Αποκάλυψη»; Ποια καλύτερη απόδειξη χρειάζεται κανείς για το ότι βασικές δομές έχουν καταρρεύσει –γύρω μας και μέσα μας; Ο Βασίλης Παπαθεοδώρου πιάνει, θα ’λεγε κανείς, με την πένα του την άκρη ενός τέτοιου βρωμερού γάντζου, για να τραβήξει από μέσα της το αφηγηματικό νήμα μιας δυστοπίας με τον εύγλωττο τίτλο «Οι άρχοντες των σκουπιδιών».

Η πλοκή στηρίζεται σε μια παραδοχή, μετρήσιμη μάλιστα με τη βοήθεια ενός «ασιμωφικού τύπου» μοντέλου ιστορικής πρόβλεψης, που οι εφευρέτες του πασχίζουν να τελειοποιήσουν σε όλη τη διάρκεια της αφήγησης. Σύμφωνα με αυτήν, η ανθρωπότητα, αφού φτάσει σε ένα ζενίθ παγκόσμιας κρίσης, μπαίνει κατόπιν σε μια fast rewind διαδικασία αντιστροφής της Ιστορίας. Κυλώντας προς τα πίσω, ξαναπερνά με ταχύτητα από τα γνωστά στάδια, ώσπου να μηδενίσει. Το «Απόλυτο Μηδέν» νοείται διττά• ως βιβλική καταστροφή, αφενός, με τη μορφή σκουπιδοκατακλυσμού (τα σκουπίδια είναι όχι μόνο το κυρίαρχο ντεκόρ αλλά και ο μεγάλος πρωταγωνιστής αυτής της αφήγησης), ως προϋπόθεση, αφετέρου, για να γεννηθεί το καινούργιο.

Η «κλάση» του πολυβραβευμένου Παπαθεοδώρου, που κατέχει την κοφτή, κινηματογραφική γραφή, επαληθεύεται στο βιβλίο των «Αρχόντων», για εφήβους και νέους ενηλίκους. Τρεις ιστορίες διακλαδώνονται και συμπλέκονται ευρηματικά, με φόντο την αντίστροφη μέτρηση του Πολιτισμού. Το βιβλίο χωρίζεται σε εισαγωγή και δύο μέρη, αποτελούμενα αντίστοιχα από 17 και 41 ολιγοσέλιδα κεφάλαια, όπου κλιμακώνεται, με γρήγορες εναλλαγές εικόνων και δράσης, ένα θέμα που, αν ήταν ταινία, θα είχε όλα τα στοιχεία της υπερπαραγωγής.

Τα βέλη της κριτικής του συγγραφέα στρέφονται, χωρίς όμως διδακτισμό και ηθικολογία, κατά των σκοτεινών πλευρών του πολιτισμού: αλόγιστη εκμετάλλευση της φύσης, εξαθλίωση των ανθρώπων, ανοχή της ένδειας πλάι στον υπέρμετρο πλούτο, θεοποίηση του χρήματος και της κατανάλωσης, αδυναμία της τεχνολογίας να δώσει από μόνη της λύση εκεί που οι αξίες καταρρέουν, αδιέξοδο των βίαιων, χαοτικών διαμαρτυριών. Θεμελιώδεις ιδιωτικές αξίες όπως η συντροφική και η οικογενειακή αγάπη, αλλά και δημόσιες, όπως η ελευθερία και η δημοκρατία, αναβαπτίζονται μέσα από τις δοκιμασίες της παγκόσμιας κρίσης και τίθενται στη βάση επανεκκίνησης ενός κόσμου που, κυριολεκτικά και μεταφορικά, βυθίζεται στη θάλασσα των ίδιων του των σκουπιδιών. Φορτισμένες, έντονες, είναι μόνον οι σχέσεις ανάμεσα στους πρωταγωνιστές των δύο αντρικών «τριγώνων», εκείνου των επιστημόνων (Γιόνας/Πελεγκρίτι/Ρίτσαρντ) και εκείνου των μισθοφόρων (Μαξ/Πολ/Ντιέγκο), καθώς και η σχέση του ενός μισθοφόρου με το παιδί (Πολ/Τζίμπα). Οσες συνάπτονται μέσω των «μέσων κοινωνικής δικτύωσης» αποδεικνύονται επιφανειακές ή επικίνδυνα απατηλές. Οι γυναίκες «παίζουν» σαφώς σε δεύτερο πλάνο, σε «βοηθητικούς» ρόλους. Πρόδηλη είναι η αναφορά του συγγραφέα, όσο μάλιστα αναπτύσσεται η αφήγηση, σε κλασικά γουέστερν και σε πολεμικές περιπέτειες.

Ως «υπερπαραγωγή» (με τα καλά της και με τα κακά της) λύνεται κιόλας η πλοκή με τρόπο θεαματικό, με σεισμούς και καταποντισμούς, ενώ έχουν προηγηθεί εμβληματικά στιγμιότυπα-αναφορές σε μεγάλες ιστορικές στιγμές. Ενδεικτικά αναφέρουμε τη «Δέκατη» σταυροφορία προς τους «Αγιους Σκουπιδότοπους» ή το «κι εσύ τέκνον Βρούτε» – μόνο που ο Βρούτος εδώ έχει γίνει «Μπρους»... Είναι οπωσδήποτε αξιοσημείωτο ότι ένας συγγραφέας από την Αθήνα τού σήμερα μεταποιεί, όπως εικάζουμε, την καθημερινή πλέον εμπειρία της φρίκης, της κατάρρευσης του παλιού μας κόσμου και της διαρκούς αγωνίας και ανασφάλειας για το αύριο, σε ένα παγκόσμιο θρίλερ. Και είναι χαρακτηριστικό ότι σαν «ξόρκι σωτηρίας» επιλέγει να «ροκάρει» στο τέλος μια φράση που, σε προηγούμενο επεισόδιο της αφήγησης, είχε συνδεθεί με την ωμή βία και τον τρόμο: «Πάμε πάλι, ξανά από την αρχή». Η ελπίδα ξαναγεννιέται στο -κυριολεκτικό- σκοτάδι. Το αγαθό φυτρώνει μέσα από τη φύτρα του κακού. Το σκουπίδι είναι πια η μόνη πηγή πλούτου και ενέργειας.

Μαρία Τοπάλη

Καλώς ορίσατε στον φριχτό κόσμο του Βασίλη Παπαθεοδώρου, του Έλληνα Στήβεν Κινγκ. Έναν κόσμο όπου η αδυναμία σας και η αδιαφορία σας να κάνετε κάτι για να βελτιώσετε τον εαυτό σας και τη στάση σας απέναντι στο περιβάλλον και στον συνάνθρωπο, έχει φέρει τη γη στα όριά της και τον άνθρωπο στα όρια της αποκτήνωσης.

Στο νέο του συνταρακτικό μυθιστόρημα (σε καμία περίπτωση δεν το απομονώνω στην εφηβική λογοτεχνία, το βιβλίο διαβάζεται απνευστί και από μεγαλύτερους), μετά το αξεπέραστο Στη διαπασών και το μοναδικό Χνότα στο τζάμι, ο συγγραφέας μας φέρνει προ των ευθυνών μας, έχει μυριστεί την Ώρα Μηδέν που έρχεται τρέχοντας και έχει μαντέψει το τέλος που θα επιφέρουν η σημερινή κατάσταση, η απελπισία, η αγωνία, η πείνα.

Η ιστορία ξεκινά με τον καθηγητή Πελεγκρίτι που ανακοινώνει σε ένα βαριεστημένο κοινό τα αποτελέσματα πολυετών μελετών του: ένα μαθηματικοποιημένο μοντέλο που προέβλεπε, ανάλογα με τις μεταβλητές και τα στοιχεία που το τροφοδοτούσε, την εξέλιξη σε διάφορους δείκτες της οικονομίας, αφήνοντας περιθώρια ακόμη και για κοινωνικές, ανθρωπολογικές ή πολιτικές ερμηνείες (δείκτες ανεργίας, διείσδυση τεχνολογίας, γήρανση του πληθυσμού, μεταβολές στις συνθήκες των ανθρώπων, αρρώστιες, δημοσκοπήσεις, εγκληματικότητα, πληθωρισμός). Πριν τέσσερα χρόνια αυτό το μοντέλο προέβλεψε την κατάσταση χάους στην οποία κινούνται οι ήρωες του μυθιστορήματος: ζητιάνοι και άστεγοι στους δρόμους, που σκοτώνουν για λίγο χαλκό και σίδερο παραπάνω, που ψάχνουν για φαγητό στα σκουπίδια, άδεια καταστήματα, ανεργία, λιντσαρίσματα πολιτικών προσώπων (σας θυμίζουν κάτι όλα αυτά;). Και μάλιστα σε μια εποχή και σε μια χώρα (που δεν κατονομάζεται αλλά έχει εκκλησίες με καμπαναριά, έχει Ακρόπολη, οι ήρωές της όμως έχουν ξένα ονόματα) όπου η δύναμη και ο πλούτος είναι τα σκουπίδια! ("Στο χέρι μας είναι αν με τα σκουπίδια θα κάνουμε κάτι για την ανθρωπότητα ή αν η ανθρωπότητα γίνει ένα με τα σκουπίδια"). Ο βοηθός του, Γιόνας, ένας φοιτητής εθισμένος στο twitter και στο facebook, νιώθει επιβράβευση και αυτοπεποίθηση μόνο όταν υπάρχουν replies και like στα ηλεκτρονικά του προφίλ. Ένας από τους ζητιάνους Τζο είναι και πρώην συνεργάτης του καθηγητή, τον οποίο παρακολουθεί στενά για να του φανεί χρήσιμος οποιαδήποτε στιγμή προκύψει πρόβλημα.

Συνεχίζουμε με τον υπουργό Τζέφερσον και την οικογένειά του: σε έναν τόπο όπου οι διαδηλώσεις ήταν καθημερινό φαινόμενο πια, η αναρχία και το χάος άρχισαν να κορυφώνονται σε τέτοιο βαθμό που ο Τζέφερσον αναγκάστηκε να υποβάλει την παραίτησή του. Έτσι από τον πλούτο η οικογένειά του ξεπέφτει στην ένδεια κι επιπλέον ο νέος αυτοκράτορας των σκουπιδιών και κύριος της χώρας στέλνει ξοπίσω του πληρωμένους δολοφόνους για να του κλείσουν μια για πάντα το στόμα. Η κόρη του Τζέφερσον, κλασικό παράδειγμα έφηβης κοπέλας που τα είχε όλα χωρίς να τα εκτιμά και τώρα είναι ολομόναχη, χωρίς φίλους στο facebook και με ύβρεις, κοροϊδίες και απειλές στον Τοίχο του προφίλ της. Απελπισμένος ο Τζέφερσον παίρνει την οικογένειά του και κατευθύνονται προς το χωριό των γονιών του.

Και τέλος έχουμε τρεις μισθοφόρους, τον Πολ, τον Ντιέγκο και τον Μαξ που επιβαίνουν σε απορριμματοφόρο αεροπλάνο και πετάνε σκουπίδια στην Αφρική για να τα ξεδιαλύνουν οι μαύροι ντόπιοι με αντάλλαγμα φαΐ και νερό, που επιθεωρούν τους εργάτες και τις απέραντες χωματερές, που ελέγχουν τις εμπορικές συμφωνίες. Φυσικά και στην Αφρική και με αυτές τις συνθήκες υπάρχει μαφία που πουλάει χαρτί, γυαλί και άλλα ανακυκλώσιμα στις τοπικές κυβερνήσεις αλλά και φύλαρχοι που πληρώνονται αδρά για τα ποσοστά σιδήρου και χαλκού που βγάζουν οι δικοί τους άνθρωποι! Η ανήλικη, ορφανή Τζίμπα κλέβει την καρδιά του Πολ και τον φέρνει αντιμέτωπο με την ανθρωπιά, την αγάπη, έννοιες ανύπαρκτες και συναισθήματα απαγορευμένα για έναν μισθοφόρο!

Τι γίνεται λοιπόν όταν η ανεργία, ο πληθωρισμός, η στάση εμπορίου, η έλλειψη αγαθών οδηγούν και στη μείωση των σημαντικών για την επιβίωση σκουπιδιών; Ο κόσμος θα αρχίσει να διαλύει τα πάντα, η αναρχία εξαπλώνεται σε ολόκληρο τον πλανήτη, οι δημοκρατίες καταλύονται, επιβάλλεται μοναρχία, η οποία κι αυτή με τη σειρά της κρίνεται ανεπαρκής και κυριαρχεί η ολιγαρχία (καταπληκτική η επανάληψη της ιστορίας με τη δολοφονία ενός καινούργιου Καίσαρα, πάλι από τον γιο του, όπως είχε γίνει και με τον Ιούλιο Καίσαρα). Σε ένα απίστευτο παιχνίδι με απρόβλεπτες συνέπειες, ο συγγραφέας μας γνωρίζει τις πραγματικές διαστάσεις της ανθρωπότητας όταν γίνεται όχλος, περιγράφει σκηνές που συναντάμε από τώρα στην καθημερινότητά μας κι ακριβώς επειδή είναι τόσο μικρά σε μέγεθος συμβάντα δεν τους δίνουμε και πολλή σημασία.

Όλοι αυτοί οι άνθρωποι κάποια στιγμή συναντιούνται, ο καθηγητής και οι δικοί του, ο υπουργός και η οικογένειά του, κυνηγημένοι από τους μισθοφόρους και απογοητευμένοι από το χάος στον κόσμο. Κι όμως σε μια φαινομενικά ευθύγραμμη αφήγηση, έχουμε μια μεγάλη ανατροπή που θα φέρει τον υπουργό στο χείλος του θανάτου. Και οι ήρωες θα ολοκληρωθούν, θα βρουν την απάντηση στα δικά τους ερωτήματα, θα γνωρίσουν την κάθαρση. Κι ενώ λες ότι δεν υπάρχει σωτηρία, η γη βουλιάζει και ποτισμένη από τα τοξικά απόβλητα αρχίζει να παίρνει τον νόμο στα χέρια της με τσουνάμι και σεισμούς, κάτι αχνοφαίνεται στο βάθος του ορίζοντα: μια μικρή μικρή ελπίδα για μια καινούργια αρχή.

Από τα πιο μεστά, ολοκληρωμένα, προφητικά βιβλία του Βασίλη Παπαθεοδώρου.

Πάνος Τουρλής

…ένα δυνατό πολιτικό θρίλερ επιπέδου που εκτυλίσσεται στο μέλλον. Δυστυχώς, στις διεφθαρμένες κοινωνίες μας διακρίνουμε τα σημάδια του εφιάλτη που περιγράφει.

Μαρίζα Ντεκάστρο